Eski Ahit İbranicesinde bir şeyin etrafında dönmek manasına gelen “hag” kelimesi daha sonraları Sami dillerinde “hac” şekline dönüştürülerek kullanılır olmuştur.

İnsanlar yerleşik hayata geçmeden önceki arayış dönemlerinde mekâna uluhiyet kazandırma gayretleriyle belirli noktaları ön plana çıkarmış, buraların etrafını çevreleyerek insanların bu mekânlara giriş çıkışlarına dikkat etmelerini, saygı göstermelerini amaçlamışlardır.

Kutsal mekânlara giderek orada ibadet etme, hemen hemen her dinde görülen bir ibadet şeklidir. Asurlar’daNinova’dakiİştar, Çin ve Japonya’da yüksek dağların en zirve yerleri, Hindistan’da Himalayalar, Ganj Nehri;Budizim’deKuşinagara bölgeleri insanların ibadet yapmak, günahlarından arınmak için seçmiş oldukları noktalardır.

Musevilikte Süleyman Mabedinden kalan Ağlama Duvarı kutsal mekân ilan edilirken, Hristiyanlıkta Meryem Ana ile ilgili birçok yer hacı olmak için kutsanmış mekân olarak görülmüştür. Yine Kudüs şehrinin her üç din için kutsiyeti çok yüksektir.

Kutsal yerler ilk başlarda o dine mensup kişiler için yakın bir mekân olmasına rağmen dinin geniş coğrafyalara yayılması ve yeni kişilerce benimsenmesi ile mesafeler açılmış, insanlar bu kutsal mekâna ulaşmada çok büyük sorunlar yaşamaya başlamışlardır.

Bu mekânları korumak adına insanlar binlerce yıl savaşmış, oraya ulaşmak için çok çileli yolculuklar yapmışlardır.

Özellikle Hint tarafında yaşayan insanlar kendilerini Tanrı karşısında aşırı derecede hakir, günahkâr olarak görme kültürüne sahiptiler. Kendilerini affettirmek için on bin yıl tek ayak üzerinde duran, yüz bin yıl yemeden içmeden yaşayan, Himalaya’da bir milyon yıl tek ayak üzerinde durarak çileli bir süreçten sonra Tanrı tarafından affa uğradıklarını anlatan efsaneler Sih ve Buda taraftarları arasında yayılmıştır. Bu anlayış zamanla dini uğruna çileli yaşayışı, uzun yolculukları beraberinde getirmiş, insanlar en uzak mesafede olsalar bile çileli bir yolculuktan sonra kutsal mekânları ziyaret ederek affa uğramayı, günahlarından arınmayı amaçlamışlardır.

Peygamberimizin Medine’ye defnedilmesi ile birlikte Mekke ve Medine Şehirleri daha bir önem kazanmış ve Hacca gitmek İslam’ın temel şartlarından birisi hâline gelmiştir.

Çok önceki dönemlerden başlamak üzere Arabistan’a uzak bölgelerden gelen Müslümanların hac yolculukları çok zorluklarla geçmiştir. Osmanlı Dönemi’nde de bu durum devam etmiştir.

Osmanlı’da hac yolculuklarına çoğu zaman toplu hâlde gidilir ve bu topluluğa da Surre Alayı denilirdi. Her yıl Recep ayının on ikisinde yola çıkan bu alayınemniyet sorunu vardı. Bedeviler, hacı adaylarının yollarını keser, tüm değerli eşyalarını alırlardı. Bazen hacıların güzergâhındaki su kuyularını kapatır ya da bu kuyulara zehir katarlardı. Bu tür tehlikeleri bertaraf etmek için, binlerce yeniçeri koruma görevlisi olarak alaya katılır, fakat yine de başarılı olamazlardı. Bu yüzden Osmanlı Devleti, güzergâh üzerindeki şeyhlerle anlaşma yoluna gitmiş, şeyhlere şeyhin adamlarının hacılara yardım amacı ile getireceği yemek ve su karşılığı olarak yüksek miktarlarda para ödeyerek kervan emniyetini sağlama almaya çalışmıştı.

1701 yılında bedeviler istedikleri parayı alamayınca binlerce hacıyı şehit etmiş, birçoğunu esir almışlardır.

Hicaz demir yollarının yapılması ile Osmanlı Devleti’nin bölgedeki siyasi ve askeri etkinliğinin artacağından korkan İngilizlerin hac yolculuğundan alacakları gelirlerin azalacağını öne sürerek Bedevileri nasıl kışkırttıklarını Lawrance’nin anılarındanve Fahrettin Paşa’nın Medine Müdaafaası  adlı eserinden öğrenmekteyiz.

Hac yolcuğunda kara ulaşımında bu zorluklar yaşanırken deniz yoluyla yapılan yolculuklarda da büyük sıkıntılar ortaya çıkmıştır.

Müslümanları küçümseyen, cahil gören, hac yolculuklarını vurguna dönüştüren, Mekke ve Medine’yi kolera ve veba hastalığının merkezi olarak gören İngiliz, Fransız, Rus ve Almanlar, Müslümanlara çok ağır şartlar ileri sürmüş, onları zorunlu karantinaya tabi tutmuş, birçok Müslüman’ın çok büyük sefaletler yaşamasına neden olmuşlardır.

İngiliz gemi şirketleri, dört yüz kişilik gemilere dört katı fazla hacı adayını almış, onları yollarda mağdur etmiş, her beş hacıdan birinin ya Kâbe’yi görmeden ya da Kâbe’yi görüp evine dönmeden gemide ölmesine neden olmuşlardır. Gemide istif hâlinde giden, tuvalet vb. ihtiyaçlarını gideremeyen hacılar, sağlıklı ruh hâliyle büyük umutlarla çıktıkları bu yolcuktan fiziki olarak çok yıpranmış, manen ise ihya olmuş bir şekilde dönmüşlerdir.

Mekke ve Medine’ye ulaşımdaki sorunlar devam etseydi günümüzde kaç kişinin hac yolcuğuna çıkacağı gerçekten de büyük bir soru işareti olarak zihnimizi meşgul etmektedir.