Ortahisar’daki mevcut hapishane binasının kötü koşulları ve yetersizliği Trabzon Belediyesi Meclisi’nin gündemine gelmiş ve cezaevi yapılması için yer araştırılmaya başlanmıştı. Bugün Trabzon Büyükşehir Belediyesi Meclis arşivine dayanarak konuya devam ediyoruz.
Sülüklü Mezarlığı Karşısına Cezaevi
1956 senesinde dönemin Belediye Başkanı Haluk Çulha’nın verdiği bilgiye göre uzun zamandan beri elverişli bir arazi bulunamamasından ötürü senelerce yapılamayan cezaevinin Sülüklü Mezarlığı karşısında Hususi Muhasebe Müdürlüğüne ait olan bir kısım arazinin bu iş için düşünüldüğü anlaşılmaktadır.
1959 yılına gelindiğinde Değirmendere mevkiinde yeni bir cezaevi yapılmasının fiiliyata geçmeye başladığını hatta bu amaçla bir arazinin de kamulaştırıldığını görüyoruz. Eski Belediye Reisi ve o günkü Meclis üyelerinden Muzaffer Korlu, bu girişim için tutanaklarda detaylı bilgi vermektedir;
“…Ortahisar Mahallesi gibi meskûn ve etrafı binalarla çevrili bir mahalde cezaevinin bulunuşunun tevlit ettiği mahsurlara şahit olmuş bulunulduğundan, bu mahsurun izalesi bakımından istimlâk edilmiş bulunan Değirmendere deki sahanın imar planında tadilat icrası ile cezaevi olarak ayrılmasına taraftar olduğunu söyler”
Yine Meclis üyesi Cemal Üçüncüoğlu; cezaevi olarak belirlenen mıntıka, planda sanayi çarşısı olarak gösterildiğinden, plan değişikliği yapılarak bu alanın plana cezaevi olarak işlenmesinin yerinde olduğunu belirtir. Çünkü cezaevinde çıkan hadiselerin ıstıraplarını o mahalle sakinlerinden oluşu itibariyle bizzat çekmekte olduğunu söyleyerek, mahkûmların kaçtığında yapılan silahlı takiplerin mahalle halkını ayrıca heyecan ve korkuda bıraktığını belirttikten sonra, bu cezaevinin istenilen yerde inşası için gerekli tadilatın yapılmasına taraftar olduğunu belirtir.
Ahmet Rasim Karanis Değirmendere Cezaevine Karşı çıktı
Meclis üyelerinden İsmail Akyüz ve Ahmet Rasim Karanis,”… İleride şehrin inkişaf durumu ve yapılacak Kalkınma Mahallesi göz önüne alınacak olursa bahsi geçen mahal yine Ortahisar mahallesinde olduğu gibi meskûn saha içinde kalacak ve bu günkü mahzurlar aynen ortaya çıkacaktır” diyerek başka bir yer bulunmasını önerirler. Ancak yapılan oylamada Değirmendere sanayi bölgesinde cezaevi inşası için plan tadilatı ekseriyetle kabul edilir.
ASRİ CEZAEVİ
Hatırlanacak olursa 1956 yılı son aylarında Trabzon’da yapılması düşünülen yeni cezaevinin yer temini ile ilgili ilk görüşmeler yapılmıştı. Yeni yapılacak cezaevi artık “asri cezaevi” olarak tanımlanıyor. O dönemde böyle tanımlamalar çok yapılırdı. Mesela tuvaletler için “sıhhi helâ”; içme suyu için “fenni su”; İmar planı için “müstakbel plan”; mezarlık için “asri mezarlık” gibi.
Bu konunun Belediye Meclisi’nin gündemine gelmesi Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan Valilik kanalıyla Belediye’ye gelen emir dolayısı ile oluyor. Gelen yazıda; cezaevi binasının çok eski yıllarda inşa edildiği, ancak ihtiyacı hiçbir surette karşılayacak durumda olmadığı, dolayısı ile bu yerde acilen yeni cezaevi binasının lüzumu belirtilerek, mali imkânlar doğrultusunda E tipi bir ceza evi inşasının düşünüldüğü açıklanmaktadır.
Ancak ceza evi için şehir planı dışında, şehir sınırları yakınında, su elektrik ve kanalizasyon gibi ileride kurulması muhtemel tesislerden kolaylıkla faydalanabilecek arsanın bulunmasında ki güçlüklerden dolayı da, o güne kadar münasip bir arsa temin edilememiştir.
Belediye Reisi Haluk Çulha’nın verdiği bilgiye göre Şehir Mezarlığı karşısındaki su tesisatı emniyet sahası dışında kalan arazi bu iş için uygun görülmüştür..
Yazıda kast edilen “şehir mezarlığı karşısı” denilen yerin “su tesisatı işletmesinin emniyet sahası” denildiğine göre Sülüklü Mezarlığı karşısında Değirmendere’nin yanında o dönemde boş olan arazinin kast edildiği sonucunu çıkarıyoruz. Bugün cezaevi orada olmadığına göre bakalım bu alandan ne zaman vazgeçilecek.
Bahçecik Cezaevi ve Suat Oyman
1959 senesinde Değirmendere mevkiinde yeni cezaevi için bir arazi kamulaştırılmıştı. Ancak 1965 yılına gelindiğinde Suat Oyman’ın yaptığı açıklamalardan Değirmendere’de yapılacak cezaevinden vazgeçildiği görülmektedir. Konu tutanaklara şu şekilde yansımıştır;
“Halen tatbik edilen İmar Planında Değirmendere mıntıkası sanayi bölgesi olarak ayrılmıştır. Lastik, un ve bakır fabrikası gibi fabrikalar da bu bölgede kümelenmiştir. Bu sahanın gerek yol, gerekse limana yakınlığı dolayısı ile sanayi bölgesine tahsis edilmesinde büyük bir isabetin mevcut olduğu görülmektedir. Yalnız şunu esefle arz edeceğim ki Belediye bu sahadan sekiz dönüm kadar bir arazi parçasını cezaevi yapılmak maksadıyla Hazineye satmıştır. Sanayi Bölgesinde cezaevinin kurulmasına imkân olmadığı gibi, Trabzon’un her yerinde cezaevi inşası mümkün bulunmasına rağmen Trabzon’un her yerinde bir sanayi sitesinin kurulmasına da imkân yoktur. Bu düşünce ile Belediyece Hazineye temlik edilen arazinin iadesi için ait olduğu dairelere müracaat ve teşebbüse geçilmiş, bir takım yazışma ve teşebbüslerden sonra ve Sayın Valimiz Burhanettin Özkul’un da alakası ile ceza evinin Bahçecikte inşa (edilecek olması) sağlanmış durumdadır.”
Bahçecik Mahallesi Kukuldaş Mevkiinde (E) tipi bir cezaevi yapılabilmesi için imar planında değişiklik yapılmıştır. Meclis tutanaklarında takip edebildiğimiz kadarıyla cezaevi inşaatı ile ilgili başka bir bilgiye rastlanılamamış olup, 1973 yılında cezaevinin inşa halinde olduğu, 1976 yılında ise otobüs tarifeleri içinde artık “Park-Yeni Cezaevi” tarifesi konduğuna göre artık inşası tamamlanmış olmalıdır. Daha önce cezaevi olarak Ortahisar Mahallesindeki yapı, 1988 yılında Belediye tarafından restore edilerek bir kültür merkezi haline dönüştürülmüş ve Trabzon’un eski ve ilk Belediye Başkanlığını yapan Hüseyin Kazaz Kültür Merkezi adını almıştır.
Fatih Erol
