Bu mahallelerin gerek birleştirilmesi, gerekse isimlerinin değiştirilmesi hususlarında, Trabzon Belediye Meclisi tutanaklarında rastladığımız çok detaylı görüşmeler, bu yazının da sebebi olmuştur.
Çömlekçi Mahallesi deyip geçmeyin, 1946 senesinde Trabzon’un 17 mahallesi içerisinde en kalabalık iki mahallesiydi, 1 ve 2 nolu Çömlekçi Mahallesi. Bunu nereden çıkartıyoruz?Çünkü meclis tutanaklarına yansıyan 1946 yılına ait seçmen sayıları içerisinde, en kalabalık seçmenlerin, bu iki mahallede olduğunu görüyoruz. En az seçmen sayısına sahip mahalle hangisi idi, onu da söyleyelim; Pazarkapı Mahallesi.

Bu arada merak edenler için o yıllarda yani 1946 senesinde Trabzon’da ki mahalleleri sayalım;

No    Mahalle İsmi
1    Gazi Paşa Mahallesi
2    Boztepe Mahallesi
3    Yenicuma Mahallesi
4    Ortahisar Mahallesi
5    Cumhuriyet Mahallesi
6    Yalı Mahallesi
7    1 Numaralı Çömlekçi Mahallesi
8    2 Numaralı Çömlekçi Mahallesi
9    Çarşı Mahallesi
10    İsmet Paşa Mahallesi
11    Erdoğdu Mahallesi
12    Hızırbey Mahallesi
13    İskender Paşa Mahallesi
14    Bahçecik Mahallesi
15    Kavakmeydan Mahallesi
16    Pazarkapı Mahallesi
17    Kemerkaya Mahallesi

ÇÖMLEKÇİ İSMİ NEREDEN GELİYOR?

Bu soruya Trabzonlu seyyah olan Minas Bijişkyan, Mahallenin Rum çömlekçilerle meskûn olduğunu belirterek bir ipucu verir. Ancak Çömlekçi Mahallesi’nin ismi ile ilgili ilk tartışmanın 1971 senesinde, mahalle halkından gelen bir dilekçe üzerine Mecliste yapıldığını görüyoruz. Dilekçe de ilginç bilgiler vardır, (cümle bozukluklarını düzelterek) aktarıyoruz;

“Uzun yıllar Trabzon’da Valilik yapmış bulunan merhum İskender Paşa zamanında,herkesçe tanınan ve bilinen İskender Paşa Camii ve İskender Paşa Suyu ismine izafeten [verilen]merhum İskender Paşa’nın adının kaldırılıp, yerine Çömlekçi adında bir Rum’un adına tescil edilişinden dolayı, bizler mahalle sakinleri olarak ızdırap çekmekteyiz. 

Bu durum, muhakkakki merhum İskender Paşa’nın ruhunu da muazzep kılmaktadır. 1 ve 2 nolu Çömlekçi Mahalle isimlerinin kaldırılarak eskiden olduğu gibi Erzurum Caddesi’nin üst kolu, Kudrettin Camii(nden ötürü), buna izafeten Kudrettin Mahallesi; alt kısım ise 2 noluİskenderpaşa Mahallesi isimlerinin tescili hususunda yüksek Belediye Meclisi’nce karar verilmesini arz ve istirham ederiz.”
Hatta dilekçeye bir de not eklenmiş; “Halen nüfus cüzdanlarımızda bile İskenderpaşa Mahallesi yazılıdır.” Bir de dilekçenin sonunda İskender Paşa’nın mezarının bulunduğu yere Çömlekçi adının konulmasının çok acı olduğu belirtilmiştir.  

Trabzon Belediyesi Meclis görüşmelerinde konu ile ilgili ilk sözü Av. Mahmut Kurtuldu alır ve önergenin kısmen kabul kısmen de ret edilmesini ister.Ayrıca Çömlekçi Mahallesi’nin isminin orada çömlekçilik yapan bir Rum’a izafeten verildiğine dair bir belge bulunduğunu zannetmediğini söyler. Ardından şöyle devam eder; 

“Çömlekçi Mahallesi denildiği zaman Trabzon halkı neresinin işaret edildiğini derhal anlar. Çömlekçi ismi tamamıyla Türkçe bir kelime olup,  fonetiğimize de uygundur. Halkın hafızasına yer etmiş durumdadır. Bunun değiştirilmemesi kanaatindeyim.Bir defa nüfus kayıtları bu isme göre işlenmiştir. Esasında bu mahallenin isminin değiştirilip İskenderpaşa konulmasına da lüzum yoktur. Buranın ismi Ayafilbo Mahallesi iken,  Rum ismi olması hasebiyle ozamanki yetkili merciler tarafından değiştirilmiş ve 2 nolu Çömlekçi Mahallesi olarak isimlendirilmiştir. Hal böyle iken oranın ismi halkın dimağına yerleşmemiş ve halen Arafilboyu olarak isimlendirilmektedir. Eğer bir değişiklik yapılması lazım geliyorsa, sadece 2 nolu Çömlekçi Mahallesi isminin bu mahallede mevcut Kudrettin Camiine izafeten Kudrettin Mahallesi olarak değiştirilmesi veya daha uygun başka bir isim bulunması uygundur” der.
Dönemin Trabzon Belediye Başkanı olan Suat Oyman da bir öneride bulunur ve Çömlekçi Mahallesinin isminin nereden geldiğini, eski eserlerden araştırmak üzere bir komisyon kurulmasını ve ondan sonra karar verilmesini ister.

ALİ KULAKSIZOĞLU ANLATIYOR

 “Ayafilbo Mahallesi denilince köprübaşından (Oklu Dere üzerinden geçen Arafilboyu köprüsü kast ediliyor) aşağıya denize doğru ta kızıl toprağa kadar olan kısım Ayafilbo, geri kalan kısım İskenderpaşa’dır. Ve halen nüfus cüzdanlarımızda bu husus aynen bu şekildedir. Bilahare bu mahalle 1 ve 2 nolu Çömlekçi olarak iki kısma ayrılmıştır. Bu durumu izah ettikten sonra, Çömlekçi isminin nereden geldiğini elimde mevcut tarihi vesikalardan açıklayacağım;

Bu mahalle 1520 yıllarında Hristiyan ve Müslüman olmak üzere iki kısma ayrılmış, bilahare orada çömlekçilik yapan bir Rum’un ismine izafeten Çömlekçi olarak isimlendirilmiş ve zamanımıza gelinceye kadar halk lisanında Çömlekçi olarak değiştirilmiştir. Bu husustaki elimde mevcut vesikayı Sayın Başkan’a tevdi ediyorum. Komisyona seçilen arkadaşlar faydalanırlar ”der.Ancak maalesef bu vesikaya ulaşamadığımızı belirtelim. Ardından Başkan’ın önerisi ile Mahmut Kurtuldu, Hasbi Fırıncıoğlu, Arif Damlacı, Yakup Akpınar ve Ali Kulaksızoğlu’ndan oluşan bir komisyon kurulur. 

Bu arada Çömlekçi Mahallesi ile ilgili rastladığımız bir bilgiyi paylaşmadan geçmeyelim; Eski yıllarda malum, evler çoğunlukla bahçeli olduğu için her evin bahçesinde, dut, incir, turunç, ceviz ve zeytin gibi muhtelif meyve ağaçları bilhassa dikkat çekmekteydi. Kenan İnan’ın tespitine göre; Osmanlı sicillerinde zeytinlikten en çok bahsedilen mahalle ise Çömlekçi Mahallesi idi. Bu gün kentsel dönüşüm için yıkılan mahallenin eski evlerinin bahçelerinde zeytin ağaçları var mıydı, inceleme imkânımız olmadı. Ancak onun da mazide kaldığını belirtelim. 

RAPORDA NELER VAR?

Meclis tutanaklarına dönecek olursak, anlaşıldığına göre komisyon sıkı çalışır ve gerekçeli bir rapor hazırlayıp Meclise sunar. Bakalım raporda neler var?

“Adı geçen mahallelerin isimlerinin yeniden verilebilmesi için bu mahallerin idare taksimattaki yerleri ile isimlerinin verilişinde düşünülen sebep ve mahallenin kuruluş tarihleri ve mıntıkalarının birbirine olan hususiyetleri aranıp, ona göre yeniden isim verilmesi düşüncesine varılarak, bu hususta komisyonumuzca yaptığımız tetkikatı aşağıda arz ediyoruz;

1.İskenderpaşa Mahallesi, nüfus kaydına göre halen talep sahiplerinin açıkladığı gibi, 2 Nolu Çömlekçi Mahallesinde bulunan,Okludere’den kuzeye (yani limana) doğru bir hat çekildiği düşünüldüğü takdirde, bu hattın doğu tarafı Ayafilbo, Batı tarafı da İskenderpaşa olarak isimlendirilmiştir. Halen de böyledir. 

Tapu kaydına göre Erzurum Caddesi’nin üst kısmı Meydan’dan Üniversiteye kadar 2 Numaralı Çömlekçi Mahallesi, alt kısmı ise 1 Numaralı Çömlekçi Mahallesi olarak tescil edilmiştir. Belediye hizmetleri ise bu tarif ettiğimiz şekilde muhtarlıklar vasıtası ile yürütülmektedir.

2. Yaptığımız incelemede Şakir Şevket’in Trabzon Salnamesi, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi, Kemal Karadenizli’nin tercüme Trabzon Tarihi  ve Trabzon Vakıflar Müdürlüğü’ndeki vakfiye kayıtlarına dayanarak, Ayafilbo ve Çömlekçi Mahallelerinin Çömlekçi olarak isimlendirilmesi hususunu bulabildiğimiz kadarıyla şöyle sıralayabiliriz; 

a- Şakir Şevket Salnamesi ’ne göre 15 Ağustos 1461 tarihinde Fatih tarafından teslim alınan Trabzon Şehri, yedi mahalleden ibaret olup, bunlardan birisi Ayafilbo Mahallesi olarak geçmektedir.
b- Diğer eserler de böyle göstermektedir. Ancak Mehmet Tayip Gökbilen’in dosyada ekli bu işe dair malumatı havi kitabına göre; Çömlekçi isminin 1520 yıllarında Frenk Mahalleleri kısmına ayrılıp, isminin Zaftunda, namı diğeri Çömlekçi olduğu açıkça zikredilmektedir. Diğer eserlerde mahalle olarak Ayafilbo Mahallesi gösterilmiş fazlaca izahat verilmemiştir. Bu suretle talep sahiplerinin Çömlekçi’nin Rumcadan geldiği yolundaki beyanları, Zaftunda namı diğer Çömlekçi olması itibariyle bu isimleri benimsemediklerinden haklıdırlar.

3.Kudrettin Mahallesi olarak 2 Numaralı Çömlekçi’nin değiştirilmesi hususu, bu mahalledeki Camiye izafeten isminin takılması talebine karşı, Camiye önceden verilen Kudrettin isminin nereden geldiği komisyonumuzca aranmış, açık bir kaynak ve malumat verici bir esere tesadüf edilmemiştir.

FATİH EROL

YARIN: 1970 SONRASININ ÇÖMLEKÇİSİ


 

Editör: TE Bilisim