Takip edenler bilir; Trabzon Belediyesi Cumhuriyet’in ilanından itibaren iki önemli dönem geçirmiştir. Bunlardan birincisi tek parti dönemi denilen ve 1950 seçimlerine kadar devam eden Cumhuriyet Halk Partili belediye yönetimidir. Bu dönem içerisinde 1946 senesine kadar başka bir muhalefet unsuru bulunmamaktadır. Çünkü bazı demokrasi demeleri olmuşsa da bu girişimler başarılı olamamış, gerek ülke gerekse belediyeler tek bir siyasal parti tarafından yönetilmiştir.
1950 seçimlerden çok partili hayata geçildiğinde durum değişmiş ve 1960 senesine kadar gerek ülkeye gerekse Trabzon’a Demokrat Partili belediye yönetimi damgasını vurmuştur. Bu arada Trabzon Belediyesinde DP’li belediye döneminin çok sancılı geçtiğini, seçilen hiçbir belediye başkanının süresini tamamlayamadığını hatırlatalım. O yüzden geçen haftaki manşetimiz “Demokrat Partiye Başkan Dayanmıyor” olmuş ve Ahmet Rasim Karanis’ten sonra başkanlık koltuğuna oturan Hüsnü Aybay’ın da faaliyet raporu, kendi partisine mensup meclis üyeleri tarafından geçer not alamamıştır. Şimdi yine Trabzon Büyükşehir Belediyesi meclis arşivinden süreci takip etmeye devam edelim.
BELEDİYE MECLİSİ DURULMUYOR
Trabzon Belediye Başkanı Hüsnü Aybay kendi partisine mensup meclis üyelerinin hakkında gensoru vermesine kızmış olacak ki yerine yetkisi olmadığı halde bir vekil atayarak makamdan ayrılır, dokuz gün belediyeye uğramaz. Bu durum meclisin acar üyesi Muzaffer Korlu ve önceki belediye başkanı Ahmet Rasim Karanis tarafından tenkit edilir. Çünkü o yıllarda belediye başkanı izne ayrıldığında yerine vekili kendisi atayamaz, başkan vekilini ancak meclis belirleyebilirdi. Mecliste konu yine uzun uzun tartışılır ve “başkana artık itimadımız yoktur” denilerek, itimat oylaması yapılır. Belediye meclisinin 29 üyesinin 17’si Başkan Hüsnü Aybay’a “itimatsızlık” oyu verirler. Bunun üzerine Hüsnü Aybay ve 9 meclis üyesi meclisi terk eder.
Bir ay sonra meclisteki faaliyet raporu görüşmeleri de çok tartışmalı geçer ve Hüsnü Aybay meclis üyeleri tarafından çok sert eleştirilir. Sonunda yapılan oylamada toplantıya katılan 25 meclis üyesinin 16’sı başkan Aybay’a yetersizlik oyu verir.
DEMOKRASİYE İLK DARBE
1950 senesinde ülkede ve Trabzon Belediyesinde iktidar olan Demokrat Partililer sürekli birbirlerine muhalefet edip, kendi içlerinden seçtikleri belediye başkanlarını gerek gensoru gerekse faaliyet raporunu onaylamamak sureti ile devirmeye dursunlar, 23.08.1960 tarihli meclis toplantı tutanağında garip bir durumla karşılaşıyoruz.
Belediye Meclisi en son 15.03.1960 tarihinde Belediye Reisi Hüsnü Aybay başkanlığında toplanmış, bir sonraki toplantı tutanağı ise 23.08.1960 tarihlidir. Ancak bir gariplik var. Meclis üyeleri; Yazı İşleri Müdürü, Hesap İşleri Müdürü, Fen İşleri Müdürü, Belediye Tabibi, Veteriner Müdürü.
Hesap İşleri Müdürü, Fen İşleri Müdürü, Belediye Tabibi, Veteriner Müdürü. Meclis Reisi: Vali ve Belediye Reisi Fethi Tansuk!
Bütün bu isimler şehrin valisi ve belediye memurlarından oluşmaktadır. Seçilmiş Meclis üyeleri ve belediye başkanı nerede? Rastladığımız Encümen kararından anlaşıldığına göre, 1960 senesinde Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askeri darbe gerçekleşmiş, Meclis dağıtılmış, Dahiliye Vekaletinin emirleri ile belediye reisinin yerine Trabzon Valisi, Meclis üyelerinin yerine de belediye müdürleri atanmıştır.
12 Haziran 1960 yılında Vali Fethi Tansuk belediye başkanı olarak göreve başladıktan on bir ay sonra 09.05.1961 yılında Belediye Reisi Vali Muavini Fethi Burak, altı ay sonra 02.10.1961 tarihinde Vali Vefa Poyraz, Trabzon Belediye Başkanı olarak kayıtlara geçmiştir. Zaman zamanda Vali muavini Reşit Yalın belediye meclisine başkanlık etmiştir.
DARBEYE GİDEN SÜREÇ
Darbenin nasıl gerçekleştiği ve darbeye giden yollar bu çalışmanın muhtevasını aşacağından süreci şu şekilde özetleyelim; Cumhuriyet tarihi boyunca ilk kez üniversite öğrencileri, resmi otoriteye karşı örgütlü ve kitlesel bir güç olarak DP’nin iktidar döneminde ortaya çıkmıştır. Hükümet, öğrencilerin taleplerini dikkate almak yerine önce üniversiteleri kapatıp, sonra da sıkıyönetim ilan etmiştir. Siyasi çekişme içerisinde saf tutan üniversite yönetimleri ve muhalefetinde yönlendirmesiyle öğrencilerce çıkartılan olaylar sonunda askeri müdahaleye zemin hazırlanmıştır. Öğrenci olayları sonucunda; 1950–1960 yılları arasında varlığını sürdüren Demokrat Parti dönemi, Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki 38 subay tarafından gizli şekilde yapılanmış bir cuntanın oluşturduğu Milli Birlik Komitesi’nce yönetime 27 Mayıs 1960’da el konulmasıyla sonlanmıştır.
12 Haziran günü Trabzon Valiliğine tayin edilen eski Vali Fethi Tansuk, Trabzon’a gelmiş ve askeri Vali Kurmay Yarbay Necmettin Ergüven bir tebliğ yayınlayarak 12 Hazirandan itibaren belediye başkanlığı ile valilik görevini Tansuk’a devrettiğini bildirmiştir. Böylece Trabzon’da Fethi Tansuk devri başlamıştır. 16 Temmuz günü bir basın toplantısı düzenleyen Trabzon Belediye Başkanı ve Valisi Fethi Tansuk, Trabzon’un altyapı hizmetlerinin devam ettirileceğini söylemiş, sağlık ve yol gibi konularda yapılan çalışmalar hakkında bilgi vermiştir.
Bu arada Trabzon Milletvekilleri tutuklanmış, ancak içlerinde Sabri Dilek, Mahmut Goloğlu, Fikri Karanis, Osman Nuri Lermioğlu ve Osman Turan’ın da bulunduğu 45 kişinin beraatına karar verilmiştir. Böylece tutuklu bulunan 12 Trabzon Milletvekilinden beşi 1961 yılının 15 Eylül gününde serbest kalmıştır.
BERAT EDEN DP’Lİ TRABZON MİLLETVEKİLLERİ
5 Eylül 1961 tarihinde Selahattin Karayavuz, Pertev Sanaç, İsmail Şener ve Mustafa Reşit Tarakçıoğlu’na beşer yıl, Haluk Çulha, Salih Zeki Ramoğlu ve Hasan Polat’a dörder yıl ikişer ay hapis cezası verilmiştir.
HAPİS CEZASI ALAN TRABZON MİLLETVEKİLLERİ
VALİ BELEDİYE BAŞKANLARI DÖNEMİNDE MECLİS
1960 askeri darbesiyle Trabzon’da atama yolu ile belediye başkanı olarak göreve getirilen Valiler döneminde, meclis tutanaklarında ilk dikkatimizi çeken husus meclisin sessizliğidir. Zira belediye meclisi de atama yolu ile görevlendirilen belediye memurlarından ibarettir. Dolayısı ile önceki dönemlerde gördüğümüz çok sesliliği burada beklemek beyhudedir. Boşuna dememişler “Emir demiri keser”.
YENİMAHALLE
Hatırlanacak olursa belediye başkanı Tevfik Yunusoğlu döneminde 1948 senesinde şehrin batısında 30 evden oluşan bir mahalle oluşturulmak istenmiş ve çalışmalara başlanmıştı. 1952 yılına gelindiğinde belediye meskenleri inşası için bir yönetmelik de hazırlanır. Projenin ismi artık “Halk Tipi Ucuz Evler” dir. Çünkü “Bu memleket fakirdir ve memleketin evlatları o gün ağır geçim şartları karşısında çimento çuvalından yorgan ve gömlek yaparak yaşamaktadır.” Memleketin o yıllardaki fakirliği tutanaklara bu şekilde yansımış.
Tutanakları incelemeye devam ettiğimizde az gelirli vatandaşların mesken sahibi yapılması için belirlenmiş olan İncirlik Mevkiindeki arazinin satın alınarak, şimdilik 12 adet evin inşasına başlanıldığı bu evlerin 1954 yılında tamamlandığı anlaşılmaktadır.
1960 yılına gelindiğinde ise söz konusu mahalde yeni bir mahalle oluşturulması için sadece atanmışlardan oluşan Meclis’e bir önerge gelir. Önerge şu şekildedir;
“Kavakmeydan mahallesinde kâin Belediyemizce yapı teşviki maksadıyla evsiz vatandaşlara ve Bahçelievler Kooperatifine satılan mahallin yeni mahalle olarak ayrılması ile müstakil bir mahalle olmasına dair Trabzon Bahçeli Evler Kooperatifinin dilekçeleri ve mahallini gösterir bir adet haritaları ilişikte sunulmuştur. Hudutnamesi çıkarılıp eklice sunulan bu yerin tetkiki ile gereğine müsaadelerinizi arz ederim.”
Yapılan görüşme sonunda doğu kısmının Yenimahalle adıyla bir mahalle olarak ihdası kabul olunmuştur” Mahalle kurulduğunda şehrin dışında iken çok değil on sene sonra şehrin ortasında kaldığı tutanaklarda ifade edilmiştir.
İstiklal Gazisinin Paso Talebi
Adı Ali Takaç. O bir İstiklal Savaşı Gazisi. Yalı Mahallesi sakini, yani Farozlu. Meclis tutanaklarına yansıdığı kadarıyla, memleket için sekiz kurşun yemiş, son kurşun da ağzından girmek suretiyle malûl bulunmuş. Ne bir rahat yemek ne de rahat bir yol yürümeye sağlık durumu müsait olmamış. Geçmiş yıllarda Belediye’nin kendisine verdiği paso, atanmış yöneticilerden oluşan Belediye tarafından elinden alınmış. O da Askerlik Şubesine başvurmuş. Şube, dilekçeyi Valiliğe, o da Belediye’ye havale etmiş. Gazi, pasosunun kendisine iade edilmesi için “…Reisliğinizin Belediye riyaseti üzerinde gerekli tavassut ve delalette bulunmasını saygılarımla arz ve talep ederim” demiş.
Peki, Gazi’nin pasosu iade edilmiş mi? Maalesef hayır. Kanunen malul gazilere paso verilmesi mümkün değilmiş, ancak otobüse binerse vatandaşların kendisine yer göstermesi icap edermiş.
Son Kurtuluş Savaşı gazisi 11 Kasım 2008 de aramızdan ayrılmıştır. Onlar canlarını ve sağlıklarını memleket için vermişler, biz ise onlara bir pasoyu çok görmüşüz. Ne diyelim, bu ayıp ta bize yeter. Fakat ilerleyen yıllar da devam eden Meclis görüşmelerinde bu ayıba Vali Vefa Poyraz’ın Belediye Başkanlığı döneminde son verildiğini görüyoruz. Alınan yeni kararda Ali Takaç’ın ismi de zikredilerek “diğer Belediyelerde olduğu gibi malul gazilerin Belediyemiz otobüslerinden parasız seyahatleri uygun görülmüştür” denilmektedir.
Aslında İstiklal Savaşı gazilerinin belediye otobüslerinden ücretsiz yararlanması konusu bundan dokuz sene önce yani 1951 yılında yine Mecliste gündem olmuş; “memleket müdafaası uğrunda malûl düşen vatandaşlarımıza umumi vasıtalardan parasız seyahat imkânlarının bahşedilmesi” üyelerden Rıza Egemen tarafından önerge olarak Meclis’e sunulmuş, malül gazilerin harp malülü olduklarını vesika ile ispat edeceklerin Belediye otobüslerinden ücretsiz istifade edecekleri karar altına alınmıştır. Ancak dokuz yıl sonra belediye meclisi dağıtılmış, yerine belediye memurları encümen üyesi olarak atanmış, şehrin valisi ve muavini belediye başkanı olunca, yürürlükte olan bu kararı kimse hatırlayamamıştır. Kurum hafızasının önemine bu vesile ile bir kez daha dikkat çekmiş oluyoruz.
İLK BELEDİYE BANDOSU
Trabzon Belediye Bandosu bugün itibari ile 61 yıllık bir geçmişe sahiptir. Zira Meclis tutanaklarından bandonun kuruluş tarihinin 1961 yılı olduğunu ve 15 parça müzik aleti ile çalışmalara başlanıldığını anlıyoruz.
Fatih Erol
