Üretici ve tüketici arasındaki fiyat farkı alarm veriyor
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB), 2025 yılına dair tarımsal üretim ve piyasa verilerini açıkladı. Yılın son raporunda, tarladan sofraya kadar geçen süreçte fiyatların katlanarak arttığı bir kez daha gözler önüne serildi. Özellikle limon, yıl genelinde hem üretici hem tüketici cephesinde en fazla zamlanan ürün olarak kayıtlara geçti. Aralık ayında ise havuç, market ile üretici fiyatı arasında en yüksek farka sahne oldu. TZOB Başkanı Şemsi Bayraktar, bu farkların sadece arz-talep dengesiyle açıklanamayacağını belirterek daha sıkı denetim çağrısında bulundu.
Havuçta dört katı aşan fiyat farkı dikkat çekti
TZOB’un Aralık 2025 verilerine göre, üreticiden 8 liraya çıkan havucun market fiyatı 33,93 liraya kadar yükseldi. Bu da %324,1’lik yani yaklaşık 4,2 katlık bir fiyat farkına işaret ediyor. Havuç dışında mandalina, kabak ve yeşil soğanda da üretici ile tüketici arasındaki makas oldukça geniş. Örneğin mandalina tarlada 10,50 TL iken, market raflarında 36 TL'nin üzerinde satılıyor. Uzmanlar, bu farkın yalnızca lojistik ya da sezon geçişiyle açıklanamayacağını, arada spekülatif fiyatlamaların da olabileceğini ifade ediyor.
2025’in zam şampiyonu limon oldu
Yılın geneline bakıldığında, limon açık ara farkla zam şampiyonu oldu. Limonun üretici fiyatı 2025 boyunca %343,4 artarken, marketteki fiyatı %133,4 oranında yükseldi. Limonu %110,4 ile elma, %106,6 ile fındık ve %100,8 ile Antep fıstığı takip etti. Öte yandan yılın en çok ucuzlayan ürünü %40,6’lık gerilemeyle beyaz lahana olurken, üretici cephesinde en fazla değer kaybını %58,8 ile sivri biber yaşadı. Bu tablo, bazı ürünlerde talep düşüşü ya da arz fazlası gibi etkenlerin de belirleyici olduğunu gösteriyor.
Üretim maliyetleri üreticinin belini büküyor
Fiyat artışlarının yalnızca piyasa kaynaklı olmadığını vurgulayan Bayraktar, çiftçinin karşı karşıya olduğu girdi maliyetlerine de dikkat çekti. 2025 yılında üreticinin en büyük yükü gübre, yem ve enerji giderleri oldu. ÜRE gübresi %50,9, kompoze gübre %46,3 zamlandı. Besi yemi %30,6, süt yemi ise %29 arttı. Yakıt ve elektrik gibi enerji kalemlerinde de %20’yi aşan artışlar görüldü. Bayraktar, bu durumun çiftçinin üretim motivasyonunu olumsuz etkilediğini ve tüketici fiyatlarına da doğrudan yansıdığını ifade etti.
Sezon geçişi fiyatları nasıl etkiledi?
Aralık ayında yaşanan ani fiyat yükselişlerinin bir diğer nedeni de sezon geçişi oldu. Özellikle seralarda güzlük dönemin bitip baharlık dikimlerin başlamasıyla birlikte, bazı sebzelerde arz daraldı. Bu durum en çok kabak, salatalık ve patlıcan fiyatlarını etkiledi. Kabak, %238,5 oranındaki market farkıyla ayın dikkat çeken ürünlerinden biri oldu. Buna karşılık, stoklu ürünler arasında yer alan kuru soğan ve patateste ise fiyat düşüşleri gözlemlendi. Uzmanlara göre, sezon geçişlerinin daha iyi planlanması hem üretici hem de tüketici için fiyat istikrarı sağlayabilir.