ASİLZADE NEMLİOĞULLARI

1885 yılında Trabzon’dan İran’a yapılan ihracatın büyük kısmı bu ailenin elindeydi

26.10.2022 - 10:38 Yayınlanma

Mazideki Trabzon adlı yazı dizimizin geçen haftaki bölümünde Trabzon Belediyesi Meclis arşivinde hakkında bilgi verilen bazı tarihi eserlerden bahsedeceğimizi belirterek Bedesten Çarşısı hakkında bazı malumatları paylaşmıştık. Bugün ise belediye tutanaklarında hakkında detaylı bilgi verilen Nemlioğlu Konağından bahsedelim istiyoruz.

TRABZON’UN EN ZENGİN AİLESİ

Bugün Yenicuma Mahallesinde Tavanlı Cami karşısında bulunan bu konak, Trabzon’un bir zamanlar en tanınmış ve zengin ailelerinden Nemlioğlu ailesine ait muhteşem bir konuttur. Bu binaya yakından bakmadan önce aile hakkında biraz bilgi verelim istiyoruz;

1885 yılında Trabzon’dan İran’a yapılan ihracatın büyük kısmının bu ailenin elindeydi. Nemlioğulları Mısır’dan, Rusya’ya, İran’a İspanya’ya hatta Amerika Birleşik Devletlerine kadar uzanan bir ithalat ve ihracat zinciri kurmuşlar, devlete yaptıkları yardımlardan ötürü Nemlizade Tahsin bey II. Abdülhamit tarafından sivil paşalık rütbesiyle ödüllendirilmişlerdi, Yine II. Abdülhamit devrinde iki yıl boyunca memur ve zabıta maaşlarını bu ailenin ödediğini, Trabzon’da 1891 yılında tarihi Değirmendere Köprüsünü yaptıranın da bu ailenin olduğunu belirtelim. Nemlioğlu Köprüsü olarak da bilinen bu köprünün halen ayakta olduğunu, 1990 yılında Trabzon’daki büyük selde mühendislerin yaptığı köprüler yıkılırken bu köprünün sel karşısında dimdik durduğunu da ekleyelim.

Yine Trabzon Erzurum ticaret yolu üzerinde bulunan 7 köprü, 1880 yılında Cumhuriyet Mahallesindeki Mekteb-i Hamidi adlı okulu, altı sınıftan oluşan İdadi (lise) okulunu Nemlizadeler yaptırmış, milli mücadeleye de maddi ve manevi destek vermişlerdir.Bu aile ticarette o kadar başarılı olmuşlardır ki Londra Ticaret Odasına bile üye olarak kabul edilmişlerdir.

Nemlizade Kaptan Beyin oğlu, merhum Ahmet Nemli, babasının Trabzon’daki memur maaşlarını iki yıl boyunca ödemesinin Payitaht ’ta Abdülhamit’in dikkatini çektiğini bu satırların yazarının da içinde bulunduğu bir mecliste anlatmış ve devamında şu bilgileri vermiştir;

(Değirmendere de Nemlizadelerin yaptırdığı Köprü)

“Bir gün kapımız çalındı. İki zabit, babamı payitahtta Sultanın çağırdığını söyleyerek götürdüler. Annemler endişelenerek ardından ağladılar. İstanbul’avarınca inzibatlar babamı bir sokakta yürütüp, tamam şimdi gidebilirsin demişler. Babam “hani padişahla görüşecektik” deyince inzibatlar “O seni gördü ”demişler. Babam “Ama ben onu görmedim” deyince, inzibatlar, “uzatmaaa” diyerek Kaptan Beyi Trabzon’a yollamışlar. Ahmet amcanın söylediğine göre padişah onu bir pencerenin ardından görmüş, “bu adam hacı kılıklı bundan bana zarar gelmez, gönderin gitsin” dediğini rivayet etmiştir.

(Nemlizade Kaptan Beyin Kızı Güner Hanım Ve Kardeşi Ahmet Nemli)

ZİYAD NEMLİ

Nemlioğlu ailesinin son temsilcilerinden birisi de Üstad Ziyad Nemli idi. Ziyad Nemli Bab-ı Ali’de yazarlık yapmış ünlü bir isimdi. Trabzon’a döndükten sonra Trabzonspor’un kurucuları arasında yer aldı. 12 Eylül sonrasında ise Trabzon Gazetciler cemiyetini kurdu, başkanlığını yaptı. Ziyad Nemli 1990 yılında aramızdan ayrıldı.

KARADENİZ’DE EMSALİ YOK

Nemlioğlu Konağı Nemlizade Hacı Ahmet Efendi tarafından yapımına başlanmış ve bina inşaatı 1892 yılında tamamlanmıştır. Bina haremlik ve selamlık bölümlerinden oluşan dört katlı büyük bir konaktır. 32 odası olan konak geniş bir bahçe içerisindedir. Bu konak, senelerce Nemlioğlu ailesinin oturduğu bir konut iken, 1948 yılında Tekel İdaresi Başmüdürlüğüne kiraya verilmek istenmiştir. O dönemde bütün rayiçler belediyece belirlendiğinden kira bedeli encümen tarafından belirlenmiştir. Trabzon Belediyesi encümen arşivinde kira rayici belirlenirken konak hakkında detaylı bilgilerin verildiğini görüyoruz. Konunun kadrajımıza girmesinin nedeni işte bu encümen kararıdır. Bakalım 1948 yılında bu konut ile ilgili yapılan tespitler nasıldır?

En başta konağın, “Boztepe-i Zir Mahallesinde (yani aşağı Boztepe Mahallesinde) kâin olduğu” belirtiliyor. Ayrıca;

“Alt katta iki büyük bodrum, birinci katında altı oda ve birbirine bitişik ve duvarlarının muhtelif yerleri çini işlemelerle müzeyyen üç büyük salon, ikinci katında sekiz oda, birbirine bitişik üç büyük salon, üçüncü katında dokuz oda ve aynı şekilde üç salon, dördüncü katında beş oda ve yine üç büyük salon ve batı tarafa nazır ayrıca bir çiçeklik (kış bahçesi), hanenin önünde geniş bir taşlık ve taşlığın ön kısmında nadide ağaçlarla süslü bir bahçe, hane ve bahçenin şark köşesinde yan yana bir mutfak ve bir odunluk ve çamaşırlık, yine hanenin batı tarafındaki çamlığın köşesinde geniş bir ahırdan ibaret olan bu hane inşa tarzı bakımından bir saray sisteminde olup, Trabzon’da ve Karadeniz illerinde emsali bulunmadığından, ihtiva eylediği genişlik ile tezyinat ve mukayese kabul etmez büyük bir apartman azimetindeki durumu nazara alınarak 1939 takvim yılı rayicine göre mesken olarak aylık kirasının 350 lira ve kullanma tarzı tamamen değiştirilerek tütün deposu haline getirileceği için, buna eskime payı olmak üzere 150 lira daha ilavesi ile aylık kirasının 500 lira” olarak takdir edilmiştir.

Nemlioğlu Konağı Trabzon’un işgal yıllarında Ruslar tarafından hükümet konağı olarak kullanılmıştır. Muhacirlik sonucu tekrar Nemlizadeler tarafından kullanılan konak 1945 senesinde ailenin bölünmesi nedeni ile konut olarak kullanımından vaz geçilmiştir. Tarihi yapı 1948-1963 yılları arasında tütün deposu olmuştur. 1963 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından satın alınan bina 1963-1973 yıllarında Fatih Eğitim Enstitüsü, 1975-1979 yılları arasında Trabzon İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, 1988 yılından itibaren de Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enstitüsü ve Pratik Sanat Okulu, ardından bir ara Sosyal Bilimler Lisesi olmuştur.Müze mi yapılsın yoksa yine bir eğitim yuvası mı olsun tartışmalarının ardında bugün bu konak boş bir vaziyette kaderini beklemektedir.