Taka Gazetesi olarak toplumun ruh sağlığına ışık tutan konulara eğilmeye devam ediyoruz. Bu sayımızda, özellikle çocuklukta gelişen ilişkilerin yetişkinlik hayatımızdaki etkilerini ve bağlanmanın derin izlerini anlamak için Uzman Psikolog Merve Ak ile çok yönlü bir röportaj gerçekleştirdik.
TAKA: Bağlanma nedir, neden bu kadar hayati?
Psikolog Merve Ak: Bağlanma; bir çocuğun hayatındaki ilk ve en önemli ilişki biçimidir. Bebek dünyaya geldiğinde tamamen başkasına muhtaçtır. Fiziksel ihtiyaçlarının yanında en önemlisi, duygusal güvenlik ihtiyacıdır.
İşte bu güvenli ilişki biçimi, yani çocuğun ihtiyaçlarına duyarlı ve tutarlı biçimde yanıt verilmesi, onun hem kendisiyle hem de dünya ile kuracağı ilişkinin temelini oluşturur.
TAKA: Bağlanma sistemi doğuştan mı gelir?
Psikolog Merve Ak: Evet, doğuştan gelir. Bağlanma bir içgüdüdür.
Bebek kendini tehdit altında hissettiğinde (açlık, korku, yalnızlık), sistem devreye girer ve onu güvenli kişiye yönlendirir. Bu kişi genellikle annedir, ama illa anne olmak zorunda değildir.
Burada kritik olan, “duygusal ulaşılabilirlik”tir.
TAKA: Bağlanma sadece anneyle mi olur?
Psikolog Merve Ak: Hayır. Bağlanma, çocuğa bakım veren, onunla düzenli ve duyarlı bir ilişki kuran herhangi biriyle gelişebilir. Bu kişi babası, anneannesi, hatta bir bakıcı bile olabilir.
Ancak bağlanma ilişkisi bir kez şekillendiğinde, bireyin tüm sosyal ilişkilerine yön verir. Çünkü çocuk artık şu sorulara içten içe cevap bulmuştur:
• “İhtiyaç duyduğumda biri gelir mi?”
• “Duygularım görülür mü?”
• “Ben değerli miyim?”
TAKA: Peki bağlanma sağlıksız olursa ne olur?
Psikolog Merve Ak: Güvenli bağlanma kurulamayan çocuklar dünyayı tehdit dolu bir yer gibi algılar.
Kimi zaman kendini yalnız ve savunmasız hisseder, kimi zaman duygularını bastırmayı öğrenir, kimi zaman da sevgiye aç hale gelir.
Bu bozulmuş içsel model, yetişkinlikte birçok psikolojik soruna zemin hazırlayabilir:
• Terk edilme korkusu
• Sürekli onay arayışı
• Aşırı mesafe koyma
• İlişkilerde dengesizlik
• Anksiyete, depresyon, özgüven sorunları
TAKA: Bağlanma Teorisi nasıl ortaya çıktı?
Psikolog Merve Ak: John Bowlby isimli İngiliz psikanalist, 2. Dünya Savaşı sonrasında annesiz büyüyen çocukların yaşadığı ruhsal sorunları inceledi.
1944’te “Kırk Dört Çocuk Hırsız” çalışmasında anneden erken ayrılan çocukların ileride suça ve kaygı bozukluklarına yatkın olduğunu buldu.
1952’de çekilen belgeselde, çocukların 10 gün boyunca annelerinden uzak kaldıklarında büyük duygusal çöküntüler yaşadığı, anneleri döndüğünde ise bağın koptuğu gözlemlendi.
Bugün bu durum birçok ebeveynin farkında bile olmadan gözlemlediği bir gerçek:
“Çocuğu birkaç günlüğüne anneannesine bırakıp döndüğünüzde sizi değil, onu tercih eder. Çünkü bağ çabuk değişebilir; çocuk duygusal boşlukta kalamaz.”
TAKA: Bağlanma türleri nelerdir?
Psikolog Merve Ak: Şimdi en çok merak edilen konuya gelelim: Bağlanma örüntüleri.
Psikolog Merve Ak, her bir bağlanma türünü hem bilimsel hem de örneklerle açıklıyor:
1. GÜVENLİ BAĞLANMA
• Nasıl oluşur?
Duyarlı, tutarlı ve sevgi dolu bakım veren figürle kurulur.
• Çocuk nasıl davranır?
Annesi gittiğinde üzülür, döndüğünde sevinçle karşılar.
• Yetişkinlikte:
Sağlıklı sınırları olan, yakınlıktan korkmayan, güvenebilen bireyler.
📌 Örnek:
İlişkilerde “Ben seviliyorum, yalnız değilim.” duygusu hakimdir. Partnerini kontrol etmek ya da ondan uzaklaşmak gibi davranışlar göstermez.
2. KAYGILI / DİRENÇLİ BAĞLANMA
• Nasıl oluşur?
Bakım veren kişinin tutarsız davranması (bazen ilgili, bazen kayıtsız) sonucu gelişir.
• Çocuk nasıl davranır?
Anne gidince ağlar, dönünce sarılır ama aynı anda kızabilir.
• Yetişkinlikte:
Aşırı yapışkanlık, terk edilme korkusu, partneri test etme davranışları.
📌 Örnek:
“Beni aramadı çünkü artık beni sevmiyor.” düşüncesi sık görülür. Sürekli ilgi arayışı, kıskançlık ve yoğun kaygı eşlik eder.
3. KAÇINAN BAĞLANMA
• Nasıl oluşur?
Bakım veren kişi soğuk, duygusal olarak ulaşılmazsa gelişir.
• Çocuk nasıl davranır?
Anne gidince tepki vermez gibi görünür, ama içten içe duygularını bastırır.
• Yetişkinlikte:
Yakınlıktan kaçınma, duyguları bastırma, “Kimseye ihtiyacım yok” tutumu.
📌 Örnek:
İlişkideyken samimiyet arttığında geri çekilir. “Açık olursam kırılırım” inancıyla duvarlar örer.
4. DEZORGANİZE / YÖNELİM SORUNLU BAĞLANMA
• Nasıl oluşur?
Travma, istismar ya da şiddet ortamında büyüyen çocuklarda gelişir.
• Çocuk nasıl davranır?
Anneye yaklaşır ama aynı anda korkar. Davranışları çelişkilidir.
• Yetişkinlikte:
Hem yakınlık arar hem de korkar. İlişkilerde ani kopmalar, öfke patlamaları ve güvensizlik görülür.
📌 Örnek:
“Beni seviyor ama canımı da yakabilir” gibi çelişkili düşüncelerle ilişkilerde kaotik döngüler yaşanır.
TAKA: Güvenli bağlanmanın altın kuralları neler?
Psikolog Merve Ak:
• Gebelikte ruhsal destek alın
• Sevgi, ilgi ve tutarlılık gösterin
• Duyguları bastırmak yerine adlandırmayı öğretin
• Sakin bir aile ortamı yaratın
• Anne-baba olarak duygusal dengede olun
• Çocuğunuzun duygularını geçiştirmeyin, “anlayın”
İyileşmek Mümkün
Psikolog Merve Ak:
Hangi bağlanma stiline sahip olursak olalım, fark etmek ve çalışmak mümkün.
Bağlanma şeklimizi değiştirebilir, daha güvenli ilişkiler kurabiliriz.
Çünkü en temel ihtiyaç, anlaşılmak ve güvende hissetmektir.
