Taka: Sizce ‘edebiyat’ nedir?
Esma Ala Türkmen: Edebiyatın tanımında; olay, düşünce, duygu ve hayalleri dil aracılığıyla estetik şekilde ifade etme sanatıdır, denir. Kurgu veya gerçektir. Manzum ya da nesirdir. Romandır, hikâyedir, kısa öykü veya dramadır. Kimi, hayatın aynasıdır derken kimi tanımlanamayacağını söyler. Benim ürettiklerimde kurgu da var gerçeklikte; büyük oranda nesir fakat içinde manzum da var.
Kavakmeydan/Gözü Güzümdü isimli kitabımdan vereyim; Parkıma doğru baktı sandım! / Beni gördü sandım! / Bir an göz göze geldik sandım onunla! / Sandım ki, / gözü, gözümdü!
İlkem; Tanımak Ve Tanıtmak
Taka: Bu yolda hedefiniz ve ilkeniz nedir?
Esma Ala Türkmen: İlkem; “tanımak ve tanıtmak.” Ürettiğim projeleri, kitaplarım da dâhil olmak üzere bu ilke doğrultusunda gerçekleştiriyorum. Nihai hedefim ise; şehrimin, Unesco’nun Yaratıcı Şehirler Ağına girmesi. Edinburg, Melbourne, Norwich, Dublin, Reykjavik, Lova, Krakov, Dunedin, Granada, Heidelberg, Prag bu ağa bağlı edebiyat şehirleri…
Kentsel Kalkınma
Taka: Herhangi bir şehrin bu ağa girebilmesi için neler gerekiyor?
Esma Ala Türkmen: Herhangi bir şehrin bu ağa girebilmesi için edebi geçmişinin araştırılması, mevcut üyelere (ağ şehirlerine) danışılması, yaratıcı değerler ve programlarının denetlenmesi ve gözden geçirilmesi, ilgili alanın özelliklerinin belirlenmesi gerekiyor. Sonrasında ise ağa katılım formüle ediliyor. Belediye Başkanının resmi tasdiki ve diğer işlemler, sırasıyla organize ediliyor. “Yaratıcı Şehirler Ağı”na dâhil olmak isteyen şehirlerin hedefleri arasında bulunması istenen maddelerden birinin kadınlar ve gençler de dâhil olmak üzere özellikle kırılgan gruplar arasında yaratıcılık ve yaratıcı ifadeleri teşvik etmek olduğunu biliyorum. Bir şehrin “Edebiyat Şehirleri” arasına girebilmesi için belirlenen kıstaslar şöyle sıralanmış. Yayınevleri ve yayın girişimlerinin niteliği, niceliği ve çeşitliliği.
• İlk, orta ve yüksek öğretimde yerli veya yabancı edebiyata odaklanan eğitim programlarının niteliği ve niceliği.
• Edebiyat, tiyatro ve/veya şiirin temel rol oynadığı türden kentsel kalkınma.
• Yerli ve yabancı edebiyatın teşvik edilmesini hedefleyen edebiyat etkinlikleri ve festivallerine ev sahipliği yapmakta deneyim.
• Yerli ve yabancı edebiyatın korunmasına, teşvikine ve yayılmasına adanmış kütüphaneler, kitapevleri ve kamusal veya özel kültürel merkezler.
• Çeşitli ulusal diller ve yabancı dillerden edebiyat eserlerinin çevirisini yapmada ve yayınlamaya aktif çaba.
• Edebiyatın teşviki ve edebiyat ürünleri pazarlamasının güçlendirilmesi için yeni medya da dâhil olmak üzere medyanın aktif dâhiliyeti. Söyleyebilirim ki şehrimiz, bunların çoğunu yerine getirebilecek dinamiklere sahip.
Trabzon’da Bir İlki Yaptım
Taka: Projelerinizden biraz bahseder misiniz?
Esma Ala Türkmen: Projelerimin her biri kültür, sanat ve turizme hitap eden; sürdürülebilirliği itibariyle heyecanla takip edilebilecek, yerel, ulusal hatta Dünya kamuoyu nezdinde gündem yaratacak şekilde ilimiz ve halkının yararı gözetilerek plânlanmış etkinlikler içeriyor. Bunlardan biri, kurucusu olmaktan onur duyduğum Uluslararası Trabzon Edebiyat Festivali-UTEF.
Uluslararası Trabzon Edebiyat Festivali-UTEF, Trabzon’un ilk yazar derneği olan Karadeniz Yazarlar Birliği öncülüğünde Trabzon Valiliği, İran, Rusya ve Gürcistan Başkonsoloslukları, Ortahisar, Akçaabat, Maçka ve Tonya ilçelerimizin amirlerinin katkılarıyla gerçekleştirildi ve şehrimizin edebiyat markalarından biri oldu. Derneğimde, 2009 yılında üye olup Genel Sekreter görevini üstlendiğimde de, Genel Başkanlığını yapmaya başladığımda da teklifte bulunduğum her proje Yönetim Kurulları ve üyelerimiz tarafından desteklenmişti. Bu güvenle, Trabzon’da o zamana kadar yapılmayan Uluslararası Trabzon Edebiyat Festivali gerçekleştirme teklifinde bulundum. 1992 yılında kurulan Derneğimizin tüzüğündeki amaçlardan biri festivaller düzenlemekti.
Teklifim kabul gördü ve Trabzon’da temsil edilen ülkelerin Başkonsolosluklarından konuyla ilgili görüşme yapmak üzere randevu talep ettim. Projenin sunumundan itibaren destekleyici söylemleriyle ve katkılarıyla Festivale sahip çıkan Başta dönemin İran İslâm Cumhuriyeti Trabzon Başkonsolosu Mashhoud Nohasi’ye, Rusya Federasyonu Trabzon Başkonsolosu Dmitry Talanov’a ve Gürcistan Trabzon Başkonsolosu Altandil Mikadsadze’ye, dönemin Trabzon Valisi Abdil Celal Öz’e, Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu’na, Ortahisar Belediye Başkanı Ahmet Metin Genç’e, Akçaabat Belediye Başkanı Şefik Türkmen’e teşekkür ederim.
Etkinliklerimize dönemsel ev sahipliği yapan ve misafirlerimizi ilçelerinde ağırlayan Maçka Belediye Başkanı Koray Koçhan’a ve Tonya Belediye Başkanı Osman Beşel’e, ayrıca İl ve İlçe Kültür Müdürlerimize, Konsolosluk çalışanlarına, etkinliklere katılan sivil toplum kuruluşlarına, yayınevlerine, edebiyatçılarımıza ve okurlara, Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği Yönetim Kurulu ve üyelerine, tasarım ekibine ve sponsorlara kısaca Festivale katkısı olan herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Trabzon’da bir ilki hayal edip gerçekleştirmiş olmanın haklı gururunu yaşıyorum.
Edebiyat Alanında Fark Yaratacağız
Taka: Trabzon’da ne gibi etkinlikler yaptınız?
Esma Ala Türkmen: UTEF’e 115 yerli ve yabancı edebiyatçı katıldı. İlk kez düzenlendiği için Festival Yürütme Kurulu olarak Türk Edebiyatı temsilcilerinin tümünün Trabzonlu veya Trabzon’da yaşayanlardan olmasını benimsedik. UTEF’in teması “Tarih ve Mekân”dı. Konuklarımızı, tarihi mekânlarımızda Trabzonlularla buluşturduk. Edebiyatın, bir şehrin tanıtımına ne kadar değer kattığına tanıklık edilsin istedik. Yazarlarımız, Serdar Poyraz’ın kaptanlığını yaptığı yatta seyir halindeyken, önünden geçtikleri semtlere ithaf en kaleme aldıkları kitaplarından pasajlar okudu.
Kemeraltı meydanına Karagöz-Hacivat perdesi kurduk. Misafirlerimizi Trabzonlu roman kahramanlarımızla buluşturduk. UTEF, Peyami Safa, Seyid Muhammed Hüseyin Behçet-Tebrizi (Şehriyar), Aleksandre Puşkin ve Nodar Dumbadze’ye adanmıştı. Her ilçemizde bir ülke edebiyatını ve adı geçen yazarların yanısıra o ilçemizin tanıtımını da yaptık. Bu yıl Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği Yönetim Kurulu olarak bir karar aldık; UTEF’i kapanış töreni her yıl kuruluş günümüz olan “22 Ocak”a denk gelecek şekilde organize edeceğiz. UTEF’in mekânı, Ortahisar ve Akçaabat ilçelerimizin yanı sıra Beşikdüzü ve Sürmene ilçelerimiz olacak. Trabzon; kurum ve kuruluşlarıyla, edebiyat alanında fark yaratmaya devam edecek.
Müzeler Önemli
Taka: Müzecilik sizin için neyi ifade ediyor?
Esma Ala Türkmen: Müzeciliği önemsiyorum. Kaldı ki Uluslararası Edebiyat Festivali düzenlerken projenin amaçları arasına “Müze oluşumunu desteklemek ve Trabzon’da oluşturulacak Edebiyat Müzesine katkı sunmak” maddesini yazmakla kalmamış konferanslarımızdan birinde konuya yer vermiş, “Kent Kültüründe Müzelerin Önemi” başlığıyla konuşma yapmak üzere Müze Kültürü ve Eğitimi kitabının yazarı Öğr. Gör. Kadir Şişginoğlu’nu davet etmiştik.
Evet, 2002 yılından bu yana her ortamda eksikliğini vurguladığım Edebiyat Müzesi Trabzon’da açılmak üzere. Aslında, Trabzonlular olarak müze kültürümüzün gelişmesi için daha birçoğuna ihtiyacımız var. Hafızamızı tazelemeye davet ediyorum; çocukluğumuzdan itibaren kaçımız, kaç müzeye gittik? Halen kaçımız çocuklarımızı kültür sanat ortamlarına, müzelere, sergilere, okuma atölyelerine gitmeye teşvik ediyoruz; ya da bizzat gidiyoruz? Hayatımızda bu tür faaliyetlere yer vermek için illâ sanatçı olmamız gerekmiyor! Öte yandan bir şey vücuda getiriyor isek o işe emek ve gönül verenlere danışmalıyız.
Edebiyat müzelerini ziyaret etmeli, gözlem yapmalıyız. Dünya’da örnek alınabilecek birçok edebiyat müzesi var. İstanbul Alay Köşkünde 2011 yılında faaliyete geçen A.H.Tanpınar Müze-Kütüphanesi, fiziksel özellikleri ve faaliyetleri açısından örnek alınabilir. Trabzon Edebiyat Müzesini, değerlerimize değer katacak şekilde düzenlemeli, ivedilikle faaliyete geçirmeliyiz.
İlçemizin Marka Değerini Arttırmalıyız
Esma Ala Türkmen: Unesco’ya “Somut Olmayan Kültürel Miras” başvurusu yapılıp değerlendirme aşamasında beklemekte olan “21 Aralık Dünya Roman Kahramanları Günü-Festivali” ilk kez İstanbul’da Maltepe Üniversitesinde yapılmıştı. Oradaydım. 2013 yılında Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği Yönetim Kuruluna teklifte bulundum ve bu festivali dernek olarak sahiplendik. 2015 yılında ise Ortahisar Belediye Başkanımız Sayın Ahmet Metin Genç tarafından kabul gördü ve roman kahramanı olan Ortahisar İlçemizin bir festivali oldu. İl Kültür Müdürlüğümüz, İl Halk Kütüphanesi ve Akçaabat İlçesi Halk Kütüphanesi festivali destekledi. Öte yandan Ortahisar, yakın zamanda merkez ilçemiz olan bir semtimizdir! İlçe olarak tanıtımına katkı sağlamayı “şahsen” önemsiyorum. Yadırgamaksızın gözlemlediğim bir gerçeği de paylaşmak isterim; Ortahisar adresinde yerleşik olan bizler hâlâ “Ortahisar’da oturuyoruz” diyemiyoruz! Ortahisarlılar olarak ilçemizin marka değerini arttırmaya özen göstermeliyiz.
Kitap Okumayı Teşvik Etmeyi Amaç Edindim
Taka: Trabzon’un ilk kadın roman yazarı olmakla beraber projelerinizde hedefledikleriniz nelerdir?
Esma Ala Türkmen: Hayatı, anne olamadığı için değişen Trabzonlu Asiye’nin öyküsünü, “Vargit” adını verdiğim romanımda kurguladığımda, Trabzon’un ilk kadın roman yazarı olduğumun bilincinde değildim. Romanı okuyan okurlardan bazıları, romanın kahramanlarına mektup yazdı. Mektuplar sergilenecek. Bunun yanı sıra Ra Kitapevi, Gezginler Kitapevi ve 14 Ekim’de Trabzon Sanat Evi’nde, Sanat Günleri kapsamında düzenlenecek olan imza etkinliğimde edinilecek Vargit’ler önceden numaralandırıldı. Geziye katılacak okurları belirleyecek olan numara, 14 Ekim Cuma günü, Trabzon Sanatevi’nde Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği şairlerinin seslendireceği şiir dinletisinin ardından kamuoyuyla paylaşılacak. Şanslı Vargit okurları, 6-12 Kasım 2016 tarih aralığında Ortahisar, Akçaabat, Tonya, Giresun, Ordu, Bursa ve İstanbul’da romanın mekânlarını ziyaret edecek. Bu proje ile şehirlerarası kültürel bağ kurmak ve kitap okumayı teşvik etmeyi amaç edindim.
Akçaabat Evlerini Görmek…
Taka: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün size ne gibi faydaları oldu?
Esma Ala Türkmen: Eski valilerimizden birinin eşinin Vargit’i okuduktan sonra Vargit mekânı olan “Akçaabat evlerini görmek için oraya gittim” söyleminden sonra bu fikri geliştirmiştim. Bunun yanı sıra İl Kültür ve Turizm Müdürü Sayın Ali Ayvazoğlu ile komşu şehirlerle birlikte gerçekleştirilmesini öngördüğüm proje üzerinde de görüşme fırsatı buldum. Ali Bey, kültüre ağırlık vereceğini her fırsatta söylüyor. Kültür öğeleriyle donatılacak bu proje olgunlaştığında, ayrıntılarıyla kamuoyuyla paylaşılacaktır.
Yazar Evleri Oluşturulmalı
Taka: Yazar Evleri’ni oldukça vurguluyorsunuz.
Esma Ala Türkmen: “Kültürel tanıtım politikası olarak değerlendirilebileceği” düşüncesiyle amirlerinin ilgilenebileceğini umduğum her kurum ve kuruluşta paylaştığım bir konu var; Yazar Evleri. Dünyada, “Yazar Evleri” yazarları ve çevirmenleri desteklemek adına tahsis ediliyor. Davet edilen yazar ve çevirmenler buralarda kalıyor ve orayla ilgili kitaplar yazıyorlar. Çevirmenler, eserlerini çevirecekleri yazarlarla aynı mekânda çalışma imkânı buluyorlar. Bu konuda öncü ve örnek girişimler yapılmasını bekliyorum.
Futbol Olimpiyatları’na Zemin Hazırlamalıyız
Taka: Futbol ile ilgili bazı projeleriniz var? Bize onlardan biraz bahseder misiniz?
Esma Ala Türkmen: Olimpiyatlar-festivaller, bir şehrin hatta ülkenin tanıtımına hizmet ediyor. Trabzon kültüründe diğer öğeler kadar hiç kuşkusuz sporun da yeri var. Trabzon için “futbol beşiği” tabiri kullanılır. Çoğu ailelerin bireylerinden en az biri futbol oyuncusudur. O ailelerden birinin üyesiyim ve yakın zamanda “19 Aralık” gününün “Dünya Futbolcular Günü” olmasını talep ettim. Bunu da diğer projelerimde olduğu gibi nihai hedefimi gözeterek edebiyatla ilişkilendirmiş bulunuyorum. Buna bağlı olarak olgunlaştırmakta olduğum “Ortahisar Futbol Festivali” fikri var. 19 Aralık gününü içine alacak tarihte yapılmasıyla; ilçemiz, ilimiz ve hatta ülkemizin tanıtımına katma değer katacağına inanıyorum. Dünyada milyonlarca kişi futbol oynuyor ve milyonlarca seyircisi var bu oyunun. Trabzon’un yeni ilçe olan merkezi Ortahisar’da bu oyun, yüz yıllardır sahnelenmekte. Onun içindir ki tüm Dünya’da turnuva adı altında yapılan çeşitli organizasyonlara “Ortahisar Futbol Festivali”ni dâhil etmeliyiz. Ayak ile oynanan oyunları kapsayacak şekilde her kategoriden birer takım davet edip böyle bir festival gerçekleştirerek, 2017’nin Aralık ayında düzenlenmesi öngörüsünde bulunduğum “Futbol Olimpiyatları”na zemin hazırlamalıyız. Markasına değer katmak adına Ortahisar, bu olası organizasyonun neden öncüsü olmasın?Taka: Engelli projelerine destek oluyor musunuz?
Esma Ala Türkmen: Kadınlar, gençler ve engelliler; hepimiz engelliyiz aslında! Örneğin ben, yabancı dil bilmediğim için engelliyim! Evet, “edebiyat alanı dışında” çeşitli gurupların projelerine destek oluyorum.
Trabzon “Edebiyat Şehri” Olmalı
Taka: Edebiyata dair hedefleriniz nedir?
Esma Ala Türkmen: Var olan edebi geçmişimizi güçlendirmeye çalışıyorum. “Unesco Yaratıcı Şehirler Ağı”nda Trabzon’un “Edebiyat Şehri” olarak yer alabilmesini sağlamak için yerine getirilmesi gereken kıstaslardan her yıl birini ön plâna çıkarmayı düşünüyorum. İlk, orta ve yüksek öğretimde yerli veya yabancı edebiyata odaklanmak, bu yılki öncelikli hedefim.
Koltukları Doldurmalıyız
Taka: Sanat Günleri etkinliği hakkında bilgi verir misiniz?
Esma Ala Türkmen: Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği 1992 yılından beri ayakta kalma becerisi göstermekle kalmamış, çeşitli alanlarda sanat etkinlikleri yapan derneklerle Trabzon Sanatevi’nin kurucusu olmuştur. Karadeniz Yazarlar Birliği Derneği olarak Trabzonlu sanatseverleri -festivallerimizden önce- geçen yıldan bu yana uluslararası kimlik kazandırdığımız “Sanat Günleri”ne katılmaya davet ediyorum. Verilecek olan konserler dâhil tüm programlar özenle hazırlandı. Gelecek yıllara anı bırakacak sanatsal etkinliklere dâhil olabilmek adına izleyici koltuklarını doldurmalıyız. Eminim ki katılım gösteren her Trabzonlu, programlarımızda adres gösterdiğimiz yerlerden memnuniyetle ayrılacaklardır.
ATAKAN TOK
