Tekfurçayır mahallesi ile ilgili olarakTrabzon Büyükşehir Belediyesi Meclis arşivine müracaat etmeden önce bazı araştırmacı ve seyyahların bu mahalle ile ilgili neler söylediklerine bakalım;
Kenan İnan’ın tespitlerine göre Tekfurçayır Mahallesi, 1643-1656 yılları arasında Trabzon Şeriye Sicillerinde ismi geçen mahallelerden birisidir. Fetihten itibaren Tekfurçayır Mahallesinde gayrimüslimlere ait mülk alımı ve satışına rastlanmaması bu mahallede Müslümanların oldukça ağırlıklı bir durumda olduklarını göstermektedir.
Yine Veysel Usta’ya göre; sur dışındaki Hatuniye Mahallesi’nin güneyinde yer alan, yani bugünkü Erdoğdu Mahallesi’ne lokalize edilebilecek olan Tekfurçayır Mahallesi, Şehzade Selim’in valilik yaptığı yıllarda henüz kurulmamıştır. Zira bu mahalleye dair tahrir defterlerindeki ilk kayıt 1554 tahririnde “Haric ez defter” ibaresiyle yer almakta, dolayısıyla bu tarihte yeni kurulmuş bir Müslüman mahallesi olduğu anlaşılmaktadır.
1555 tarihinde bu mahallede dünyaya gelen Trabzonlu seyyah Aşık Mehmet, seyahatnamesinde mahallenin ismini Tekfur Saray olarak belirtir. Müslüman mahallesine neden böyle bir isim verildi, doğrusu merak konusudur. Bir de Aşık Mehmet mahallede Tekfur Saray Hamamı adında bir hamamdan bahseder ve bina için “eşi az bulunur bir yapıdır” der. Bu yapı ile ilgili bugün bir malumatımız maalesef bulunmamaktadır.
Evliya çelebi de seyahatnamesinde mahalleden Tekfur Sarayı Mahallesi olarak bahseder. Şu anda 1 Nolu Erdoğdu Mahallesinde bulunan Erdoğu Bey Camiinin ilk önce mescit olarak inşa edildiğini sonradan Padişahın emri ile Erdoğdu Bey tarafından camiye dönüştürüldüğünü söyler ve “bu cami Tekfur Saray Mahallesindedir“ der. Yani Trabzon’da Erdoğdu isminin mahalleden önce ilk defa bu camiye verildiğini söyleyebiliriz.
Mahalle İsimleri ne zaman değişti?
Aslında sadece Tekfurçayır değil, Cumhuriyetten sonra Trabzon’da birçok mahallenin ismi değiştirilmiştir.
Konunun Trabzon Belediye Meclisi’nde ilk defa gündem olması, sokakların Türkçe isimlerle anılması hakkında Daimi Encümen’in 04.11.1934 tarih ve197 nolu kararı ile olmuş, hatta bir toplantının yalnızca bu işe ayrılması kabul edilmiştir.
Ancak konunun tekrar gündeme gelmesi için 2 yıl geçmesi gerekmiştir.Zira 1936 yılında Mecliste konu ancak görüşülmüş; “Mevcut sokak isimlerinin daha esaslı bir surette Türkçeleştirilmesi için” üyelerden Bayan Sakibe, Belediye Reisi Kadri Evren, Dr. Rafet ve Osman Özatalay’dan oluşan heyet teşkil edilmiştir.
Ancak bundan sonra Meclis tutanaklarda konu ile ilgili başka bir bilgiye rastlanılmamıştır. Değişen sokak isimleri ile alakalı Meclis görüşmesi eğer yapılmış ise, belediyenin arşiv kayıtlarında bulunmamaktadır. Bununla birlikte 1937 tarihli Yeniyol Gazetesi’nde yayınlanan bir yazı olayı aydınlatmaktadır;
“…Nihayet İlbay [Vali] Ali Galip zamanında Trabzon şehrinin bütün mahalle, mevki adları Türk kültürüne uydurulmak sureti ile baştanbaşa değiştirilmiş ve Ankara’ya da gönderilmiştir.”
Ancak yeni isim ve düzenlemeler iki yıl sonra onaylanmış olacak ki, 1939 tarihli Yeniyol Gazetesinde mahalle isimlerinin değiştirilmesi ile alakalı şu bilgilere yer verilmiştir;
38 Mahalle 16’ya düşürüldü
Trabzon şehri eskiden 38 mahalleye bölünmüş iken, bu mahaller içerisinde 15-20 haneli mahalleler olduğu gibi, sınırları da karışık ve ayrılması müşkül görülerek ve çoğunun adları dilimize yabancı ve milli karakterimize uymamakta olduğu tespit edilerek, bu mahzurları ortadan kaldırmak üzere, Belediye Kanunu’nun 8. Maddesi doğrultusunda 38 mahallenin topluluk durumları itibariyle 16 mahalleye indirilmesi ve adlarının değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Yeni mahalle isimleri ve eski adları aşağıdaki gibi belirlenmiştir;
Türkçe Olmayan Köy İsimleri 1959’da Değişti
Yukarıdaki tabloda belirtilen değişikliklerin Trabzon Belediye sınırları içerisinde bulunan mahalleler ile alakalı olduğunu hatırlatalım.Zira Türkçe olmayan köy isimlerinin değiştirilmesi için 1959 senesini beklemek gerekecektir. Bununla birlikte 11.05.1959 tarihli ve 7267 sayılı İl İdaresi Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 5442 sayılı İl İdaresi Kanun’unun ikinci maddesinin (D) fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir;
“Türkçe olmayan ve iltibasa (karışıklığa) meydan veren köy adları, alâkadar Vilâyet Daimî Encümeninin mütalâası alındıktan sonra, en kısa zamanda Dâhiliye Vekâletince değiştirilir.”
DEVAM EDECEK: FATİH EROL
