İLK İSİM; DOĞU FUARI
Trabzon’da İlk fuar kurma fikri 1930’lu yıllara kadar gitmektedir. Merhum Hüseyin Albayrak’ın 1969 tarihli Yenigün Gazetesi’nde rastladığımız yazısına göre; konu ilk kez zamanın Üçüncü Umum Müfettişi Tahsin Uzer zamanında ortaya atıldı. Trabzon’un hinterlandı ve tarihi önemi hesaba katılarak, tekrar doğunun giriş kapısı haline getirilmesi ve çöken iktisadi hayatın geliştirilmesi fuar fikrinin temelini oluşturmaktaydı. Fuara isim bulmak için çok düşünüldü, çok isim önerildi. Ancak “Doğu Fuarı” ismi hepsinden fazla ilgi topladı.
Fuarın ismi kesinleştikten sonra, yer aranmaya başlandı. O zamanki Trabzon’un nüfusu azdı. Hiçbir canlı gelişme de yoktu. 1.Dünya Harbinin, Rus istilasının ve savaşın yıpratıcı hayat mücadelesi ve bütün bunların iktisadi ve sosyal hayata indirdiği ağır darbelerin uyuşturucu etkisi hala devam ediyordu.
Trabzon gibi Türkiye’nin de durumu aşağı yukarı aynı idi. Bu bakımdan kurulacak fuarın Trabzon’un iktisadi durumuna ve çevre illere mutlak bir canlılık katması ve bunun için meselenin geniş olarak ele alınması gerekli idi. O zamanlar Trabzon’da fuar yapılacak alanları bulmak kolaysa da en uygun yer olarak bu günkü Atapark’ın olduğu bölge münasip görüldü.
Ancak o tarihlerde söz konusu alan mezarlık halindeydi ve ön kısımlarında da bazı medrese binaları vardı. Dönemin Belediye Başkanı Kadri Mesut Evren başkanlığında geniş çaplı bir toplantı yapılarak Hatuniye Camii ve Gülbahar Hatun Türbesi dışındaki diğer tüm mezarlıkların kaldırılmasına karar verildi.
(ATAPARK’IN DOĞUSUNDAKİ ALAN FUAR YAPILMAK İSTENDİ)
Atatürk ve Üçüncü Umun Müfettiş Tahsin Uzer hayattayken 1936 senesinde Trabzon’da kurulması düşünülen “Doğu Fuarı” II. Dünya Harbinin çıkmasıyla durakladı.
FUAR İÇİN PARA BİRİKTİRİLİYOR
Bu duraklama 1942 senesine kadar sürdü. Zira bütçe görüşmelerinde fuar için 5.000 liralık bir ödenek ayrıldığı görülmektedir. Dönemin Belediye Başkanı M. Yarımbıyıkfuar hakkında şu bilgileri vermektedir; “Türkiye’nin garbında [İzmir’de] olduğu gibi şarkında da bir fuar yapılması Reisicumhur, Milli Şef tarafından Başvekilimize, O da Dahiliye Vekiline emir buyurduklarından, bu sebeple her sene Umumi Müfettişlik mıntıkasındaki Belediye ve Hususi İdare bütçelerine konulan ödeneklerle bu fuar inşaatına yönelik para biriktirilmektedir.”
TRABZON’UN İHTİYACI FUAR MI? OTEL Mİ?
Ancak 1948 senesine gelindiğinde bu sergi evinden Valilik talimatıyla vazgeçildiğini görüyoruz. Dönemin Belediye Reisi Tevfik Yunusoğlu konu ile ilgili Meclis’e şu bilgileri verir;
“Sergi Evine ayrılan paranın, bu şehre yakışır bir otele harcanması Sayın Valimizin teşebbüsleri ile Hükümetçe muvafık görüldüğünden, şehrin medeni ve içtimai ihtiyacına uygun, konforlu ve aynı zamanda turist celbine müsait bir otel yapılması her veçhile lüzumlu ve faideli görülmektedir. Bu sebeple Bayındırlık Bakanlığı da Taksim Parkı’nın üst tarafında bir otelin kurulmasını uygun bulmuş ve şehir imar planında tadilat yapılması için Belediye Meclisinin bu hususta karar vermesini istemiştir.”
Trabzon Fuarı
Trabzon Büyükşehir Belediyesi Meclis arşivi incelendiğinde, fuar konusunda 1965 yılına gelinceye kadar bir ilerleme olmamıştır. 1965 tarihinde 504. Fetih şenlikleri sırasında Maraş Caddesi E.S.O. İşletme Binası karşısında (Bugünkü Zorlu Grand Oteli’nin yerinde) küçük çapta bir fuar tertiplenmiş ve o yıldan sonra Doğu Karadeniz Bölgesine şamil olmak üzere “Trabzon Fuarı” adı altında bir fuar kurulacağı Valilik Makamından Ticaret Bakanlığına arz edilmiş ve bu teşebbüs uygun mütalaa edilmiştir.
KavakmeydanMahallesinde Hükümet Binası yapılmak üzere İl Makamınca istimlâk edilen sahada Trabzon Fuarının kurulması hususunu Belediye Meclisinde tartışmıştır. Yapılan müzakere sonucunda Kavakmeydan mahallesinde Hükümet Konağı yapılıncaya kadar Fuar yapılmak üzere alanın Belediye’ye tahsisine oy birliğine karar verilmiştir.
Daha sonra yapılan Meclis toplantılarında Fuar konusu yeniden gündem olmuş ve ismi bu sefer Doğu Karadeniz Fuarı olarak nitelendirilen fuarın “İştirak Yönetmeliği” hazırlanarak Meclis’e sunulmuş ve çoğunlukla kabul edilmiştir.
Ticaret Ve Sanayi Odası ile İl Özel İdaresinin destekleriyle kurulacak fuarın, uzun tartışmalardan sonra 25 Ağustos- 25 Eylül tarihlerinde açılmasına karar verilmiştir.
GÜLMESİNİ VE EĞLENMESİNİ UNUTAN ŞEHİR!
Bu fuar yerinin geçici olarak tespit edildiği daha önce belirtilmişti.Meclis’te konu ile ilgili daha sonraları yapılan konuşmaları bir Trabzon fotoğrafı vermesi açısından değerli buluyoruz. Nitekim 1967 senesindeMeclis üyesi Selahattin Kundupoğlu şu tespitleri yapar;
“Bu gün Trabzon hakikaten Karadeniz’in tabii güzelliklerine sahip müstesna bir şehirdir. Ancak turistleri celp edecek tesislerden mahrumdur. Bir oteli dahi yoktur. Eğlence yeri ve fuarı yoktur. Trabzon adeta gülmesini ve eğlenmesini unutmuş bir şehir manzarası arz etmektedir. Bu itibarla daimi bir fuar yerine şiddetle ihtiyaç vardır. Sayın Başkan’ın (Suat Oyman’ın) işaret buyurduğu veçhile bunun hemen halli icap eder. Çünkü hakikaten şehir doğu ve batıya doğru inkişaf etmekte ve arsa fiyatları da artmaktadır… Bu gün Trabzon’da eğlence yeri olarak sinema ve sanat tarafı olmayan konser ve tiyatrolar vardır. Vatandaşlar eğlencelerini buralarda tatmin etmektedirler”der.
Trabzon’da bir fuar deneyimi yazının başında belirtildiği gibi dar ve kısıtlı bir alanda 1965 yılında yapılmıştı. Meclis tutanağına yansıyan bilgiye göre bu fuarı 46 bin kişi ziyaret etmiş bu durum Meclis’te Trabzonluların bir eğlence yeri ihtiyacı içinde oldukları şeklinde değerlendirilmiştir. Başkanlık, kalıcı fuar sahası için Onganlar’ın yeri ile Shell akaryakıt şirketinin satın aldığı yeri düşünmektedir. Yaklaşık 100 dönümün üzerinde olduğu söylenilen bu yerde denizin de doldurulması ile otel, büyük ve küçüklere mahsus havuz ve eğlence yerleri planlanmıştır.
Doğu Karadeniz Fuarı
1966 yılında Doğu Karadeniz Sergisi adı altında açılan müessese, Ticaret Bakanlığının izin ve müsaadesiyle 1987 yılına kadar Doğu Karadeniz Fuarı adı ile hizmete girmiştir. 1966 yılında 60 stant ve pavyon inşa edilmiş, 192 bin kişi tarafından fuar ziyaret edilmiştir. 1967 yılında fuara katılan firma âdeti 74 ‘e çıkmış ve 280 bin kişi tarafından ziyaret edilmiştir.
1968 yılında Fuar’ın artık Trabzon’un iktisadi bünyesine iyice yerleştiği, ancak sahası çok küçük olan bu yerin Trabzon’un coğrafi durumu ile bağdaşacak bir mevkide olmadığı tutanaklara yansımıştır. Bu nedenle Başkan Suat Oyman, Trabzon’da fuarın deniz kenarında olmasının şart olduğunu düşünmektedir.
1969 yılında rastladığımız Meclis tutanağı incelendiğinde belediyenin Değirmendere de fuar kurma fikrinden vazgeçtiği anlaşılıyor. Gerekçe; bu alanın KTÜ’nün inkişaf sahası içerisinde bulunması.
Nitekim aynı karara tutanağında “Belediyece şehrin merkezi bir yerinde fuar sahası yapmak üzere denizin doldurulmasına başlanılmış ve büyük bir saha doldurulmuştur” denilmiştir. Şehrin merkezi yeri neresidir? Sorusunun cevabı 1969 yılı Meclis kararında açıklanmıştır; buna göre Moloz mevkiinde 130 dönümlük bir alanda deniz dolgusu planlandığı anlaşılmaktadır. Belediye tarafından yapılacak olan bu dolgu çalışması için İmar Planı’nı hazırlayan müelliflere konunun sorulduğunu ancak, bu konuda müelliflerin çekimser kaldığını da tespit ettiğimizi belirtelim.
1970 yılına gelindiğinde bu günkü Valilik ve Emniyet müdürlüğünün bulunduğu alanda 5. Yılını geçiren Doğu Karadeniz Fuarı, üçüncü yılında 360 bin ve 4.yılında 400 bin kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Sahanın yeterli olmamasından ötürü o yıl birçok firmaya yer verilememiştir. Aslında tarih bakımından Türkiye’nin ikinci fuarı olmasına rağmen, dar bir alanda açılan Doğu Karadeniz Fuarının kuruluşunun gecikmesi ve fuar sahasının henüz hazırlanmamış olması, bu değerli eserden beklenilen faydaların elde edilmesine imkân vermemiştir.
1976 yılında Doğu Karadeniz Fuarının yeriyle alakalı yeni bir durumla karşılaşıyoruz. Zira 11 yıldır Gülbaharhatun Mahallesi Kavakmeydan Caddesi üzerinde faaliyette bulunan fuar, Emniyet Sarayı inşaatları nedeniyle buradan çıkmak zorunda kalmıştır.
Kültürpark
Doğu Karadeniz Fuarı Atapark’taki yerinden olunca, Belediye sahilde şimdilik denilerek 50 dönümlük kısmında kültürpark tesisleri kurmak ve kültürpark içerisinde geçici olarak fuar faaliyetleri devam ettirmek üzere teşebbüse geçmiştir. Sahilde deniz doldurulmak suretiyle elde edilen sahanın 50 dönümlük kısmının Kültürpark ve Kültürpark içinde geçici fuar tesislerinin yapılması Mecliste kabul edilmiştir.”
1987 yılına kadar sahil dolgu alanında Kültürpark olarak devam eden fuar, yeniden düzenlenme amacıyla kapatıldı. Ancak tekrar açılması nasip olmadı. Böylece 1930’lu yıllarda başlayan Trabzon’un fuar hevesi, 1966 yılında Doğu Karadeniz Sergisi, 1987 yılına kadar Doğu Karadeniz Fuarı adı ile hayata geçmiş ve nihayete ermiştir.
Fatih Erol
