Makalemiz, Trabzon-Düzköy-Şahinkaya bölgesinde yapılması planlanan karayolu projesinin doğa, çevresel denge ve doğa sporları açısından değerlendirmesini içeren bir çalışma olup, ortaya atılan fikir, öneri ve düşünceler tavsiye niteliğindedir.

1993 yılında 7 arkadaşımla birlikte (TEDAK) Trabzon Tenis Dağcılık Ve Kayak İhtisas Kulübünü kuran ilk kurucu başkan olarak konuya olan ilgim, duyarlılığım ve sorumluluğum gereği bu makaleyi yazmak zorunluğu hissettim. Umarım doğaya. spora ve Şahinkaya’ya bir katkım olur.

ŞAHİNKAYA DOĞA PARKI VE TIRMANIŞ ALANI

Trabzon’un Düzköy ilçesinde yer alan Şahinkaya, doğal güzellikleri, kaya yapıları ve ekosistemiyle bölgenin en önemli doğa ve özellikle tırmanış sporu alanlarından biridir. Bu makale, bölgede planlanan karayolu yapım çalışmasının çevre ve spor alanları üzerindeki olası etkilerini değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Özellikle doğa sporları sporcuları, çevresel dengeyi koruyan yaklaşımlar ve sürdürülebilir ulaşım alternatifleri göz önüne alınarak, projenin bölgeye olası zararları ve alınabilecek önlemler analiz edilmiştir.

DEĞERLENDİRME

Ekolojik ve Doğal Kaynaklar Üzerine Etkiler

Şahinkaya bölgesi, Karadeniz’in yüksek nemli orman ekosistemleriyle kaplıdır. Ladin, kayın ve köknar gibi ağaç türleri, bölgedeki biyolojik çeşitliliğin temelini oluşturmaktadır. Ayrıca, endemik (sadece bu yöreye özgü) bitki türleri ve çeşitli kuş, memeli ve yaban hayatı türleri bu alanın korunması gereken doğal miraslarındandır.

Yol yapımı sırasında ağaç kesimiyle habitat (yörenin hayvan ve bitki topluluğu) bütünlüğü zedelenebilir, özellikle endemik ve hassas türlerin yaşam alanları tehdit altına girebilir. Erozyon ve toprak kaymaları gibi doğal dengeyi bozan süreçler hızlanabilir. Ayrıca, kaya yüzeylerine ve ormanlara verilen zarar, bölgenin doğal görünümünü ve çevresel fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.

Doğa Sporları ve Turizm Potansiyeli Üzerine Etkiler

Şahinkaya, kaya tırmanış alanları ve doğa yürüyüşü (trekking) rotalarıyla bölgenin öne çıkan spor aktivitelerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu alanlar, doğal biçimlenmeleri ve orman içi patikalarıyla doğa sporlarının sürdürülebilir ve koruyucu bir şekilde gelişmesine imkân sağlayan alanlardır. Ancak, karayolu yapım çalışmaları, mevcut tırmanış rotalarının ve yürüyüş yollarının bozulmasına veya erişim imkânlarının kısıtlanmasına neden olabilir. Ayrıca, ağır makine kullanımı, kaya yüzeylerine ve doğal yapıya zarar vererek spor aktivitelerinin sürdürülebilirliğini tehlikeye atabilir.

Sosyoekonomik ve Kültürel Etkiler

Proje, bölge halkını ve yerel ekonomiyi doğrudan etkiler. Ulaşım kolaylığı sağlama amacıyla yapılan yol, turizm ve spor aktivitelerinin artmasına katkıda bulunabilir. Ancak, aşırı yapılaşma ve çevresel tahribat, bölgenin ekoturizm (doğa temelli turizm) ve doğal miras değerlerini zayıflatabilir; bu da uzun vadede ekonomik kayıplara yol açabilir.

Şahinkaya için önerilen yol planlaması, altyapı ve erişim kolaylığı getirme amacı taşıyabilir; fakat bu kolaylığın bedeli, doğal doku ve ekosistemin yok edilmesi olabilir.

Eğer yol yapımı kaçınılmazsa, mutlaka çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) yapılmalı; orman, flora/fauna, su kaynakları, patikalar ve mevcut doğa spor rotaları göz önüne alınmalı.

Alternatif olarak beton yol yerine doğaya zarar vermeyen, küçük ölçekli, çevresel denge (ekoloji) ulaşım ya da rotalar değerlendirilmeli; doğa ile spor arasında bir denge aranmalıdır.

KTÜ Orman Fakültesi, İnşaat Bölümü ve Sağlık Bilimleri Fakültesi ile birlikte, Düzköy Şahinkaya yöresinde yaşayan halk, doğaseverler, dağcılar, spor kulüpleri ve yerel yönetimler birlikte çalışmalı; Şahinkaya gibi alanlar doğa + spor + kültür bütünlüğüyle korunmalıdır. Kurulacak komisyon hem rotaların korunması hem de yol planlamasına yönelik süreçlerde söz sahibi olmalıdır.

RİSKLER VE ÖNLEMLER

Potansiyel Riskler

1. Habitat (yörenin hayvan ve bitki topluluğu) kaybı ve biyolojik çeşitlilikte azalma

2. Erozyon ve toprak kaymalarının artması

3. Kaya yüzeylerinin ve doğal rotaların zarar görmesi

4. Yaban hayatının parçalanması ve yaşam alanlarının daralması

5. Ekoturizm (doğa temelli turizm) gelirlerinin azalması

Alınabilecek Önlemler

1. Bağımsız, kapsamlı ve zorunlu bir Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporunun hazırlanması.

2. Güzergâhın, mevcut spor ve yürüyüş alanlarından uzakta, minimum ağaç kesimi ile planlanması.

3. Habitat koruma ve ağaç dikimi projelerinin desteklenmesi.

4. Doğa sporları alanlarının resmi statüye kavuşturulması ve korunması.

5. Doğa ve spor odaklı sürdürülebilir ulaşım alternatiflerinin geliştirilmesi.

6. Çevre bilincini artırıcı eğitim ve farkındalık kampanyalarının düzenlenmesi.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Yapılan değerlendirmeler, projenin bölge ekosistemi ve doğal spor alanları üzerinde olumsuz etkiler yaratma potansiyeli taşıdığını göstermektedir. Bu nedenle, yol planlamasında çevresel faktörler öncelikli olmalı, alternatif ulaşım yolları araştırılmalı ve geliştirilmelidir.

Öneriler:

1. Proje, bölgenin doğal ve kültürel değerlerini koruyacak şekilde yeniden tasarlanmalıdır.

2. Güzergâh, doğal biçimlenme ve spor alanlarına zarar vermeyecek biçimde optimize edilmelidir.

3. Bölgenin “Doğa Sporları Koruma Alanı” statüsü kazanması sağlanmalıdır.

4. Yerel halk ve sporcuların katılımıyla sürdürülebilir ve doğa dostu ulaşım çözümleri geliştirilmelidir.

5. Bilimsel izleme ve düzenli değerlendirme mekanizmaları kurulmalıdır.

6. “Doğa içinde yol” değil, “doğaya uyumlu yol” yaklaşımı benimsenmelidir.

7. Ahşap yürüyüş köprüleri, doğal taş basamakları, erozyonu önleyen patika düzenlemeleri yapılmalıdır.

8. Tırmanış alanlarında belirli noktalara çevre dostu bilgilendirme tabelaları koyulmalıdır.

9. Yol yerine doğa turizmini tercih eden projelerin, bölge halkına ekonomik katkı sağlayacağı anlatılmalıdır.

10. Ekoturizm kooperatifleri kurulabilir (pansiyon, rehberlik, yöresel ürünler).

11. Şahinkaya’nın Türkiye’nin nadir tırmanış ve doğa parklarından biri olduğu vurgulanarak bilgilendirici kampanyalar düzenlenmelidir.

12. Belgesel videolar, sosyal medya farkındalık serileri ve "Şahinkaya'ya Dokunma" temalı çevrimiçi imza kampanyaları düzenlenebilir.

13. Yol geçse de geçmese de bölgenin flora (bitki varlığı) ve fauna (hayvan varlığı) değişimi, erozyon ve su kaynakları periyodik olarak bilimsel ekiplerce izlenmelidir.

14. Tırmanış rotaları da hem güvenlik hem de doğa sağlığı açısından düzenli olarak raporlanmalıdır.

15. Her yıl hazırlanacak rapor yöre halkı, doğa sporları toplulukları, Trabzon Büyükşehir Belediyesi ve Düzköy Belediyesi ile paylaşılmalıdır.

Şahinkaya'nın korunması, yalnızca bir tırmanış bahçesinin değil, Karadeniz'in doğal geleceğinin korunmasıdır. Bölge, "Doğa Sporları Koruma Alanı" statüsü ile Türkiye'nin model alanlarından biri haline getirilebilir. Bu koruma modeli, doğa sporlarını destekler, yerel halkın gelirini artırır, iklim ve ekosistem değerlerini korur. Şahinkaya, Düzköy'ü cazip bir turizm merkezi haline getirebilir.

Şahinkaya’da planlanan yol projesi, yalnızca mühendislik değil, aynı zamanda bir çevre politikası sorunudur. Koruma-kullanma dengesi doğru kurulmazsa, bölgenin hem ekosistemi hem de spor potansiyeli geri dönüşü olmayan zararlar görebilir.

Ancak bilimsel değerlendirme, toplumsal katılım ve sürdürülebilir planlama ilkeleri rehberliğinde atılacak adımlar sayesinde Şahinkaya hem bugün korunabilir hem de geleceğe daha güçlü bir miras olarak bırakılabilir. Şahinkaya “yörenin bir ekosistemidir, bir spor alanıdır, bir kültürel mirastır, bir nefes alma yeridir.”

Şahinkaya yalnızca bir “Ormanın içindeki kayalık alan” değildir.

Kaynaklar

Anadolu Ajansı. (2023). Trabzon’un doğal güzellikleri ve ekosistemleri.

61Saat. (2024). Düzköy-Şahinkaya yol projeleri ve çevresel etkileri.

Doğa Sporları ve Ekolojik Planlama Literatürü. (2022). Sürdürülebilir doğa sporları ve koruma yaklaşımları.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2020). Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) mevzuatı ve uygulamaları.

Alkan, S. (2019). Fotoğraf koleksiyonu. Trabzon doğa fotoğrafları. [Fotoğraf].