Bundan 95 yıl önce bugün 17 Kasım 1930 günü Türkiye’nin ikinci muhalefet partisi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası kendini feshetmek durumunda kalmıştır.
Serbest Fırka, bizzat Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın emriyle kurulmuştur. Daha önceki demokrasi denemesinden elde edilen tecrübelerle bu sefer rejimin tehlikeye düşmemesi için büyük özen gösterildi. Bu nedenle Mustafa Kemal Paşa’nın en güvendiği isimlerden ve o dönemin Paris Büyükelçisi Fethi Okyar, parti kurmakla görevlendirildi.
1930 yılı Ağustos ayında Yalova’da bir baloda bir tarafına İsmet Paşa’yı diğer tarafına Fethi Okyar’ı oturtan Cumhurbaşkanı, “ben şimdi bir babayım, sizler de benim iki evladımsınız” diyerek iktidarla muhalefet arasında kendisinin tarafsız olacağı mesajını vermişti.
Aslında Serbest Fırka kurulurken temel amaç bu partinin iktidara gelmesi değildi. Yeni kurulan muhalefet partisi, iktidara gelmeyi düşünmüyordu. Parti, iktidarı eleştirir gibi gözükerek dış dünyaya Türkiye’de demokratik bir rejim olduğu izlenimi vermek amacıyla kurulmuştu.
Zira Türkiye 1930’larda çok zor günler geçiriyordu. 1929 ekonomik buhranının olumsuz etkileri memleketi sarıp sarmalamıştı. Tarım ürünlerini satarak para kazanan Türkiye, elindeki buğdayı, pamuğu ihraç edemiyordu. Piyasalarda yaşanan durgunluk sebebiyle döviz açığı artmıştı. Fiyatlar astronomik şekilde artmış, krizin etkileri mutfaklarda hissedilir olmuştu.
Gazi’nin onayıyla kurulan Serbest Fırka’nın temel amacı liberalleşmeydi. Yeni parti kadınlara siyasi hakların verilmesi, devletçi modelin gevşetilmesi, ifade hürriyeti, serbest piyasa ekonomisi gibi prensiplerle kurulmuştu.
İlk anda dostça başlayan çok partili hayat zamanla iktidar-muhalefet gerginliğinin yaşanmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Zira Halk Fırkası ile Serbest Fırkası arasında bir anda siyasi tansiyon yükselmeye başlamış, bilhassa daha yeni bir parti olmasına rağmen muhalefetin Samsun’da yerel seçimleri kazanması iktidarın muhalefete bakış açısını değiştirmiştir.
İki parti arasında gerginliği tırmandıran asıl gelişme, Serbest Fırka’nın halktan gördüğü ilgiyle alakalıydı. Zira yeni parti kurulduktan hemen sonra iktidardan ve devrimlerden memnun olmayan bütün odaklar muhalefet partisine yaklaşmış ve Serbest Fırka bir anda iktidar adayı haline gelmişti.
Serbest Fırka’nın sonunu getiren olay ise meşhur Batı Anadolu gezisi olmuştur. Bu gezide büyük olaylar çıkmıştır. Bilhassa İzmir’de “kurtar bizi” sloganıyla karşılanan Fethi Bey, gördüğü ilgi karşısında hayretler içinde kalmıştır. Muhalefet partisini karşılamak amacıyla İzmir’de toplanan kalabalıklar daha sonra Halk Partisi binasına saldırmış olaylar iyice alevlenmiştir.
Bu sırada göstericiler içinde polis kurşunuyla vefat eden 14 yaşındaki oğlunu kucağına alan bir partili, İzmir Palas Oteli’nde kalan Fethi Bey’i ziyaret ederek oğlunu “SCF’ye adanmış ilk kurban” olarak tanıtmıştı.
Serbest Fırka’nın Batı Anadolu’da gördüğü ilgi, burada yaşananlar ve partinin bir anda iktidar alternatifi haline gelmesi iktidar çevrelerinde büyük bir rahatsızlık uyandırmıştır. Aslında partinin lideri Fethi Bey de gelinen durumdan memnun değildi. Gazi ile arasının daha fazla açılması istemeyen Fethi Bey, vakit kaybetmeden Cumhurbaşkanından randevu talep etmek durumunda kalmıştır.
Gazi ile Çankaya’da görüşen Fethi Bey, dönüşte daha 99 gün önce kurulmuş olan Serbest Cumhuriyet Fırkasını feshettiğini kamuoyuna ilan etmiştir.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın feshi Türkiye’de demokrasiye geçiş için büyük bir fırsatın kaçırılması anlamına geliyordu. Zira Türk siyasi hayatı yeniden çok partili demokrasi için 16 yıl daha beklemek zorunda kalacaktı.
