Bir bölgeyi savunmak için yapılan ve silahlarla güçlendirilen yapılara tabya adı verilmektedir. Tarih boyunca gerek denizden gerek karadan saldırıya açık olan yerlerde tabyalar inşa edilmek suretiyle şehirler veya kaleler koruma altına alınmaya çalışılmıştır.
Tabyaların en fazla öne çıktığı olay 1915 Çanakkale Deniz Savaşlarıdır. Zira 1892 – 1896 yılları arasında II. Abdülhamit tarafından yaptırılan Hamidiye Tabyaları deniz savaşlarının kaderini değiştiren faktörlerden biri olmuştur. Tabyalar, zaman zaman kara saldırılarına karşı korunmak için de inşa edilmiştir. Mesela 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Erzurum’un kuzey tarafında yer alan Aziziye Tabyaları, savaş sırasında Erzurum’a saldıran Ruslara karşı kritik bir savunma hattı kurulmasını sağlamıştır.
Dış saldırılara karşı savunma tertibatı almak için başvurulan en belli başlı yöntemlerden olan tabyalar zamanla Trabzon’u korumak için de inşa edilmiştir. Zira coğrafi konumu gereği sürekli Rus saldırılarına açık olan Trabzon’un savunulması için bazı önlemler almak gerekiyordu. Çünkü Ruslar, 1807 ve 1810 yıllarında iki kez Trabzon şehrini bombalamış ve ağır hasarlara yol açmışlardı. Anlaşıldığı kadarıyla Trabzon’da bazı önemli mahallere tabyalar inşasına işte bu saldırıların ardından karar verilmiştir.
Trabzon’daki ilk tabyalar limanları korumak üzere yapılmıştı. Nitekim 1824 yılı itibarıyla Polathane’de (Akçaabat) Kavak, Han, Sargana Burnu ve Kireçhane’de olmak üzere 4 adet tabya yapılmış durumdaydı. Aynı dönemde Trabzon Limanı’nı korumak için Güzelhisar’da bir tabya inşa edilmişti.
Bu ilk ve basit yapıları bir kenara bırakırsak, Trabzon tabyaları, 1824-1828 yılları arasında yapıldı. Bunlar Güzelhisar Tabyası, Moloz Tabyası, Ayasofya yakınındaki Sotka (İncirlik) Tabyası, Çömlekçi Limanı’ndaki Som (Telli) tabya idi.
Trabzon’da başlanan tabya yapımı seferberliğinin başında bulunan kişi Vali Çeçenzade Hasan Paşa idi. O’nun denetiminde bir süre sonra Boztepe’de de bir tabya inşa edilmiştir.
Söz konusu tabyalardan bir tanesi Değirmendere’nin doğusunda “Kampos Burnu” denilen yerdeydi ve “İncili Tabya” adını taşıyordu. İncili Tabyanın bulunduğu yer, günümüzde yaklaşık olarak KTÜ Sahil Tesisleri’nin bulunduğu bölgeye denk gelmektedir.
Trabzon’un muhtemel bir Rus saldırısı karşısında savunulması maksadıyla yapılan tabyalar zamanla şehrin iç ve yüksek kesimlerine de kurulmuştur. Kisarna, Soğuksu gibi yerlere toplar yerleştirilerek savunma önlemleri artırılmıştır. Aslında bunlar tabyadan ziyade top atışı yapabilmek için inşa edilmiş bataryalardı.
Tüm bu tedbirlere rağmen Birinci Dünya Savaşı sürecinde Rus saldırılarına maruz kalan Trabzon’da sözü edilen tabyalar, şehrin savunulması noktasında pek bir fayda sağlamamıştır. Zira Rus işgali öncesinde ve sırasında Trabzon’da bulunan Amerikan Konsolosu Heizer, Boztepe’deki topların Ruslar tarafından önceden keşfedildiğini ve bombalanarak bu bataryaların etkisiz hale getirildiğini ifade etmektedir.
Tabyaları veya top bataryalarını işlevsiz hale getiren Ruslar, üstün askeri gücüne rağmen yine de Araklı’nın Karadere bölgesinde kısmen durdurulmuştur. Burada da daha evvelden tabyalara benzer top bataryaları kurulmuştu.
Fakat Trabzonlular için korkulan gelişme 1916 yılının Nisan ayında yaşanmış ve Ruslar yaptıkları ileri harekâtla Trabzon’u işgal etmişlerdir.
İki yıllık işgalin bitimiyle tekrar Türk yurdu haline gelen Trabzon’da işgale karşı savunma amacıyla inşa edilen tabyalar da zamanla başka amaçlar için (depo, ahır vs.) kullanılmış, ardından kaybolup gitmişlerdir.
